Top Poem Collection of BIkram Subba बिक्रम सुब्बाका कबिताहरु

 

The poetic oeuvre of the luminary Bikram Subba in Nepali literature is a rich tapestry interwoven with threads of introspection, social commentary, and cultural exploration. Among these prodigious works, some poems stand out as emblematic representatives of his artistic prowess and thematic depth. "Sagarmatha Nangai Dekhinchha" is a seminal composition, rumbling forth with an anguished voice of accusation against social injustices and political hegemony that draws parallels between the towering greatness of Mount Everest and the ceaseless struggles of the Nepali people. Equally, "Bhandinu hai Parijat Didi Lai." and "Nirankush Junga Biruddha" emerge as poignant expressions of dissent and resistance, with deep echoes of sentiments in the populace yearning for freedom and equality. With these poems, Subba soars above the shackles of conventional literary binding to offer the readers a peephole into the collective consciousness of Nepali society while provoking them into facing up to the complex interplay between power, privilege, and identity.

Bikram Subba: Whispers from Nepali Society

Bikram Subba, better known by his nom de plume Dillivikram Ingwaba, is one of the most multifaceted individuals in Nepal's literary circles. Born on January 20, 2009, in the peaceful village of Fidim 6, Wodin, which falls under the Panchthar district of Nepal, Subba's journey as a writer and poet functions through the strata of literature, development training, language research, and social commentary.

 

Early Life and Education

Subba was born to an economically backward class family as the loving son of Narendra Bahadur Ingwaba and Yanhangma Nembang. Amongst his siblings, three sisters and a brother, Subba is highlighted as the only son. His upbringing amidst the beauty of Panchthar must have certainly marked his perspective on life and rooted the soil for future literary works.

Academics-wise, Subba followed his academic dreams with much enthusiasm. He acquired a Master's degree in Rural Development from a prestigious institution in the UK, adding a deeper awareness of the social dynamics at large, especially in Nepal's rural setting. Indeed, the academic year did not only keep him within the university but also shaped his future path in the fields of development training and language research.

 

Literary Ventures and Contributions

The literary journey of Subba began with an immense love both for the poem and the novel. His works came into fruition when a stream of publications deeply influenced the Nepali readers. Some of the notable pieces in his literature include:

 

1.         Shantiko Khojima (Khandakavya) - 2034: A poetically introspective search for peace that gives one insight into the quest for tranquility amid turmoil in society.

 

2. Kabiko Aakha kabitako Ko Bhakha (Poetry Collection) - 2039: A collection of poems that delves into the multivariate nuances of human emotion, experiences, and hopes that resonate within a multitude of readers.

 

3. Sagarmatha Nangai Dekhinchha (Poem Collection) - 2041: A collection of poems by Subba that shows his poetic talent relating to the majesty of Mt. Everest while speaking softly against society and politics.

 

4.         Concise Limbu Grammar and Dictionary – 1985 (2042): A collaborative work with the late Dr. Alfons Wiedert of Kiel University, Germany, to preserve and promote the invaluable linguistic heritage of the Limbu people.

 

5. Sumnima Paruhang (Mundhum Kavya)-2045: A search for cultural narration and mythological motifs, merging folklorist elements with contemporary sensitivity to create a tapestry of literary brilliance.

 

6. Limbu Grantha Suchi-Co-edited, 2049, Nepal Pragya Pratishthan: The academic work aimed at cataloging and preserving the rich literary heritage of the Limbu community for posterity.

 

7.         Vikram Subbaka kabita ra geetharu – 2060: Subba's poetic musings culminate into this and his lyrical compositions, offering the readers a look into the depths of his creative psyche.

 

8.         Community Radio: Strategic Planning Manual - 2062: A pragmatic guide coauthored with Raghu Mainali, putting forward strategies that would serve best in managing a community radio station and operating it efficiently to ensure grassroots communication and empowerment.

 

9.         Against Nirankus Junga, poetry collection, 2065: A heart-touching collection of poems-a clarion call against authoritarianism and oppression, an articulation of the voices of dissent and resistance.

 

10.       Roja Kavita - Sangrila Publishing, Kathmandu, 2074: A standing testimony to Subba's continued relevance in literature, this anthology of his work captures over the years the flux and evolution in thought of not just one poet but the zeitgeist of Nepali society with profound insight and sensitivity.

 

Literary Legacy and Impact

The works of Subba speak to more than fiction, unfolding a wide panorama before their readers-poetry, prose, and scholarship that captures the essence of Nepali society. His works represent an in-depth commitment to social justice, the preservation of culture, and linguistic diversity, amply reflecting the hopes and toils of ordinary Nepalis.

 

Besides, Subba's poetry is an effective medium of social commentary; his works against entrenched power structures advocate for the marginalized and disenfranchised. His anti-Panchayat poems, such as Sagarmatha Nangai Dekhinchha, are hauntingly telling of Nepal's turbulent political past to remind one to reflect upon the lessons of history for a more equitable future.

 

Recognition and Acclaim

In this way, Subba has drawn wide recognition and applause within the cultural ambiance of Nepal and beyond. His works have been acclaimed for their thematic depth and richness, linguistics, and emotional resonances, stamping his position as that of a doyen in Nepali literature.

 

This book, therefore, when his anthology Rojja Kabita was released in 2018, the occasion proved to be a triumph in Subba's journey as a writer who received all-round applause from these iconic cultural figures and scholars. The anthology carries 46 poems written during decades that again testifies to Subba's persistent creative energy and devoted practice of his art.

 

Conclusion

The life and literary legacy of Bikram Subba stand as testimony to the transforming power of words and ideas that have shaped society and inspired change. From the humble beginning in Panchthar, Subba rose as a leading voice in Nepali literature-a journey that testifies to the indomitable spirit of creativity and resilience.

 

His works serve as beacons, illuminating the path to an inclusive, equitable, and compassionate society as Nepal struggles through the complexities of modernity versus tradition. With his poetry, prose, and scholarship, Subba has carved a niche into the very cultural texture of Nepal, moving innumerable readers and motivating succeeding generations of writers and thinkers alike.

 

In other words, Bikram Subba's collections of poems represent the distillations of his craftsmanship as a writer and the depth of his creative vision. The collections unfold as an invitation to the readers for introspection, enlightenment, and social critique, with Subba weaving the threads of tradition, modernity, and humanity together.

 

Each collection of poems by him has turned out to be another dimension of the multi-dimensional identity of Subba, a reflection of his undeterred commitment to articulating hope, dreams, and struggles of the Nepali people. From the evocative landscapes of Sagarmatha Nangai Dekhinchha to the introspective musings of Kabiko Aakha kabitako Ko Bhakha, his poetry reverberates with its emotional deepness, richness in language, and theme.

 

Above all, Subba stands as a beacon to the power of literature-its insight, the stirring of human minds, and even the provoking of change-well beyond its time. He saw to it with his words that the injustices among the people were put right, that enthroned tyranny was challenged, and the resilience of the human spirit celebrated. His poems transcend time and space as they speak to readers across generations and cultures with this universal message of hope, empathy, and solidarity.

 

Indeed, Bikram Subba's best collections of poems are the timeless monuments testifying to the immortal shade of Nepali literature and establishing him as one of the most forwards-looking voices in Nepal's literary sky. Immerse oneself deeply into these collections, and one is invited to ponder the fogginess of existence, celebrate the beauty of language, and get consumed by the transformative power of poetry.

 

हाम्रो जमिन जिन्दावाद !   अजायबघरको ईतिहासका परेलाबाट परंपरागत विचारका धूलोहरू टक्टक्याएर हेर इमानका आँखाबाट मोतियाविन्दु झिकेर पढ किम्बदन्तीका नायकको सम्बाद गुन उखानटुक्कामा टाँस्सिएका तथ्यहरू बुझ मलामीहरूसँग रुँदारुँदै पडकिने बन्दुक, वा चीताको लाशले पनि सुन्नेगरी कराउँने शंखध्वनी सून सबैले एक स्वरमा भनिरहेछन् – हाम्रो जमिन जिन्दावाद ! इतिहासमा कसैसित नहारेको – हाम्रो मुलुक जिन्दावाद !! काबेलीको सङलो र चखिलो धून सून सिम्फोनीझैँ बगिरहेको तम्मरको थेबासाम्-सरगम सून फाथिभरा, सिलौटी र लारुम्बाका हवनकुण्डमा जाग्ने आगोका लप्काहरू सून घूर्बिसे फञ्चमी र माइबेनी मेलाले गाउँने हाक्पारा सून बुढा सुब्बाका अनुष्ठान र घण्टका उद्घोषहरू सून माटोको मलिलो मन्त्र गाईरहेछन् – हाम्रो जमिन जिन्दावाद ! आजसम्म कसैले नजितेको – हाम्रो मुलुक जिन्दावाद !! ओलाङचुङ गोलाको सेर्पाका दोचाको सास सूँघ सक्रान्ती बजार र चुवानडाँडाका कुमाईका खैँजडी, र म्यङलुङ या चौविसको च्याब्रुङको छाला सूँघ रक्सेका राईको साकेला ढोल र बरबोटेका बाहुनको जनै सूँघ बोर्नेका लेप्चा र झापाली ताजपुरीयाका परिस्रमी हात सूँघ किसान, सतार र धिमालका निधार-पसिना सूँघ अनेकथरि मिस्सिएर बनेको एक अद्वितीय सुगन्ध सबैले सुन्नेगरी मगमगाईरहेछ – हाम्रो जमिन जिन्दावाद ! आमाको दूध र बाबुको रगत भिजेको – हाम्रो मुलुक जिन्दावाद !! हाम्रा पूर्खाका असंख्य नलीहाड, खप्पर र गोलीगाँठाहरू यहीँको माटोमा मिस्सिएर फस्फोरस भएकाछन् चकमन्न आधारातमा अँध्यारो पनि मस्त निदाएपछि कानका जाली हृदयहरू सबै एटेन्छेन् फालिम लगाएर सून.. सून…. राँकेभूत भएर पनि हाम्रा पूर्खाहरू आफ्नो जमिनको रखवारी गर्न जुलुस हिँडिरहेछन् वतासका स्वच्छ लयहरुले पनि रैथाने मुन्धुम गाईरहेछन् – हाम्रो जमिन जिन्दावाद ! ईतिहासमा कहिल्यै नहारेको – हाम्रो मुलुक जिन्दावाद !!

कबुल-मुन्धुम आमाले रोजेको होइन, म गर्भमा आएपछि , आमाको ममताले मन्जुर भएको हुँ । रोजेको होइन आमा-बा मैले उनकै रक्त-डल्लो भै जन्मेपछि सभ्यताको एक हिस्सा बनेको हुँ । यो जमिन रोजेको होइन यही माटोमा हुर्के-बढेपछि, मैले मुलुकलाई धडकनमा गाँसेको हुँ । रोजेको होइन नाम, मेरो आमाको ओँठबाट खस्दै गर्दा, थापेर निशानी पहिचान बनाएको हुँ । दाजुभाइ, दिदीबहिनी, छिमेकी कुनै पनि रोजेको होइन, मैले गाँसी साइनो समाज बनाएको हुँ । मुटु, कलेजो, आँखा, नाकमुख, मैले छालाको रंग पनि रोजेको होइन ‘म’मै फले-फुलेकोले स्वीकारेको हुँ । जाति-सँस्कृति मेरो भाषाभेष छानेर मैले रोजेको होइन पूर्खाले बुनेकै मुन्धुम पहिरेको हुँ । बाल्य काल, अल्लारे जवानी तरुनी हेर्ने मन रोजेको होइन, मैले हर्मोनको चलखेलमा हारेको हुँ । गालामा चाउरी, थोते बोली, रोजेको होइन परलोक पनि, आफ्नै कविताको अन्तिम हरफ पढी विदा कबुल गरेको हुँ ।

गीत जिन्दगीको आफ्नै स्पन्दनहरूले रचेर गीत जिन्दगीको आफ्नै ढुकढुकीले हालेर संगीत जिन्दगीको आफ्नै गुन्गुनाहट्ले गाइरहेछु गीत जिन्दगीको कुनै धूर्त ईश्वरले भरेकोभए धून जिन्दगीको कुनै पातकी राजाले गाएकोभए गीत जिन्दगीको कहाँ पाउँथेँ आफैँले गाउँन मेरो गीत जिन्दगीको? ठीकै गरेछु, नदिएर नांगो देउतालाई संगीत भर्न जिन्दगीको राम्रै गरेछु, नदिएर कालो शासकलाई गाउँन गीत जिन्दगीको नत्र, मैले घाम-छायाँसँग लाप्पा खेल्दाको लय र ताल सुनिन्थे’न संगीतमा यो जिन्दगीको नत्र, पसिनाको देउरालीमा टाँगेको झण्डाजस्तो फर्फराउँथे’न आरोह-अवरोह यो जिन्दगीको धेरैभयो गाएको तीतो-पीरो र अमिलो जिन्दगीको दु:खको हिमाल बोकेर त दिनरात गाउँनै पर्थ्यौ सुखको रक्तचाप पनि गाउँनै पर्यादछ गीत जिन्दगीको कहिले साथीभाइसँग प्यालाको रक्सिझैँ छचल्किँदै कहिले पाखण्डीहरूसँग पौँठजोरीका मुठभेडमा हार-जीतको तरवार-युद्ध पनि लडेँ जिन्दगीको जताततै फैलिएका अचाडु नियत विरुद्ध इन्क्लाबको दावानल पनि गाएँ यही जिन्दगीको मानेँ कि हार्मोनियमको कुनै शास्त्रीय नोटमा ठ्याक्क मिलाएर गाउँन सकिन होला के भो त? मैले आफ्नै स्वर-स्केल गाएँ जिन्दगीको पीडाको मौसमी कुहिरोभित्र निसास्सिएको बखत चट्याङको अग्निझिल्को पनि गाएँ जिन्दगीको था’थिएन, लडाइँ त जीवनभर खेल्नुपर्ने खेल रै’छ तर, किमार्थ टेक्न दिईन कतै घुँडा जिन्दगीको हो, कदापी गाईन पीठ फर्काई भाग्ने गीत पनि जिन्दगीको ।

निरंकुश काठमाण्डु ! शंकाको पखेटा जोडेर चराहरू उडिरहेछन् अनगिन्ती तारा टाँगेको आकाश छपनीजस्तै घोप्टिएर धर्तीको सबथोक नियाली रहेछ किसिम-किसिमका जहाजहरु समुद्रपारीका दिमाग आयात गर्छन् जंगलभित्र लुकेर शीवपुरीको डाँडो आँखा चिम्लेझैँ गरेर व्यारेकभित्रबाट जनताका चाल हेरिरहेछ चुच्चे फुलचोकी डाँडो कुनै पार्टीको धुर्त सदश्यझैँ दाउ हेरिरहेछ चन्द्रागिरीको मुस्लण्ड चुचुरो पनि दक्षिणतिर चुपचाप बसेर छिमेकीलेझैँ सब गतिविधी नियालीरहेछ पत्तो छैन कुनबेला काठमाण्डुले मुलुकलाई कुन भीरमा खसाउँने हो तर फोटोमा क्या राम्रो देखिन्छ बजिया निरंकुश काठमाण्डु ! बाजे-बराजुका पालादेखि धरहरा आकाश घोचेर-गुजारा गर्दै बाँचेकोछ नाङ्गो शरिरभरि स्वर्ण-भष्म घसेको स्वयम्भु भिक्षापात्रमा जम्मा गरेको शान्तिले युगयुगदेखि ज्यान पाल्न बाध्य छ धसिंगरे गँजडी ‘पशुपतिनाथ’लाई मन्दिरभित्र नाङ्गै थुनेर पित्तलको साँढे सेक्युरिटी गार्ड बसेकोछ चन्द्र शम्सेरको मुजुरा-घरभित्र संसदमा स्वाँठहरू नाचगानमा मस्त छन् कसैलाई पत्तो छैन कुनबेला काठमाण्डुले मुलुकलाई कस्तो थाङनामा सुताउँने हो तर फोटोमा क्या राम्रो देखिन्छ बजिया निरंकुश काठमाण्डु ! गाउँबाट आएका सफा मानिसलाई काठमाण्डु विशाल बजारमा नाफाखोरको तालिम दिन्छ पार्टीमा छिरेको सुकुलगुण्डालाई काठमाण्डु हातमा मुलुकको तालाचाबी दिन्छ सिल्लीहरूलाई विश्वविद्यालयमा दिमाग भुट्ने काम दिन्छ काठमाण्डु कानुन मुताबिक डकैती गर्नेहरूलाई विशिष्ट श्रेणीको आदर-पत्र दिन्छ काठमाण्डु कतै काम नलागेका विदेशीलाई घरज्वाइँको ताम्र-पत्र दिन्छ काठमाण्डु पत्तो छैन कहिलेदेखि काठमाण्डुले मुलुकको ह्याकुलाका चोक्टाहरू कुन सेकुवा पसलको सुईरोमा पोलेर बेच्ने हो तर फोटोमा क्या राम्रो देखिन्छ बजिया निरंकुश काठमाण्डु !

आन्दोलनको आगो राजाको शासनमा मानिसका मुखका पखेटा काटिए सम्वेदना र भावना मुक्त भएर उड्न नहुने भयो दु:ख सुखका कुरा चौतारीतिर सुनाउँनु मनाही भयो मनका कुरा बोल्दा राजाको कानुनका कान ठाडा भए तर मानिस भित्रका आवेगले ज्वालामुखीको सिम्फोनी रचे र टायरहरूका चितामा जनताले दन्दनी आगो दन्काएको देख्दा लग्थ्यो, दन्किँदो चितामा निरिह श्रीपेचलाई पोलिसकेकाछन् राजाको शासनमा पँधेरा जाने बाटोलाई हिँड्न निषेधित क्षेत्र भनि तोक लाग्यो मानौँ बेसरम राजा त्यहाँ नाङ्गै नुहाईरहेको होस् तर खुट्टाहरूले त जानेकै हिँडनु मात्र हो हिँड्न निषेध भनेको बाटो हिँड्न झन मज्जा लाग्छ र त मज्जा मान्दै जनताका महान पाइतालाहरू निषेधित क्षेत्रको छाती टेक्दै बढेको देख्दा लग्थ्यो, राजाको छाती कुल्चँदै जनताका पयरहरू राजा बिनाको नयाँ नेपालतिर लम्कि सकेकाछन् राजाको शासनमा चुली चुचुरीमा घाम नलाग्दै शहरमा कर्फ्यु लाग्यो विहानै लाग्यो, दिनभरि लाग्यो, रातभरि लाग्यो उपत्यका र मोफसलमा लाग्यो चोक-चोक र गल्ली-गल्लीमा लाग्यो राजाको शासनमा घर-घरलाई कर्फ्युले जेल बनायो हो, युगौँदेखि स्वाँठ राजाहरु कर्फ्यु लगाउँदै आएकाछन् तर जनता कर्फ्युसँगै दरवारको ख्मबाहरू भत्काउँदै आएकाछन् यसपल्ट फेरि दशैतिरबाट उर्लिएका जनताले कर्फ्युको करङ तोडेर अघि बढेको देख्दा लग्थ्यो, राजतन्त्रको हातखुट्टा र गर्धन तोडेर जनता जनगणतन्त्र नेपालतिर बढी सकेकाछन् ।

नाटक राजा र कलाकार दुवै नाटक खेल्छन् राजाले जिन्दगीभर भद्रताको भूमिका खेल्नु पर्छ कलाकारले – कहिले असल ‘राजा’को कहिले ‘हत्यारो’ जंगबहादुरको… कहिले सत्र धार्नी ‘नाक-कान’ काट्ने महाराजाको, र कहिले ‘सन्काहा’ राजा क्यालीगुलाको भूमिका खेल्छ । जब नाटकको कथामा ‘सन्काहा’ राजा हुन्छ मंचमा निर्दोस मानिसको बेहाल-गाथा हुन्छ असंख्य विधवा र टुहुराहरूको गीत रुन्छ जमानाले मानिसका रगतले अनुहार धुन्छ अति भएपछि जब ‘लन्जाइनस’को तरवार उठ्छ तब ‘क्यालीगुला’को गर्धन छ्वाम्मै छिन्छ गर्धनबाट छिनाईसकेपछि राजाकै टउको पनि नयाँ युगले खेल्ने भकुण्डो बन्छ अनि बिस्तारै नाटकको पर्दा खस्छ त्यसपछि मलामीहरूको लस्करबाट जर्नेल-समालोचकले नाटकलाई – ‘दुखान्त नाटक’ नभने के भनोस्?’

गोरेटो सकृय पाइतालाहरुले टेकेपछि धर्तीमा गोरेटोको जन्म हुन्छ कुनै साइतमा गोरेटो छेउबाट सियोझैँ पस्यो र जङ्गलको रुमालमा बस्तीहरुको बुट्टा भ-यो हो, सबैतिरबाट सकृय भए अनेक गोरेटाहरू र बस्तीहरूमा सभ्यताका इन्द्रेणी लर्काइदिए गोरेटो, कहिले डुल्दै घुम्दै खोलामा झर्छ र पूलका बलिया हातहरूले अँठ्याएर वारिपारीका गाउँहरुलाई जोड्छ जस्तोकि शरीरमा दौडिरहने रगतका गोरेटाले मुटु र धड्कनको लयलाई एकठाउँमा जोड्छ गोरेटो – मर्छु भन्नेलाई रूँदै–रूदै मसानघाट पु–याउँछ चढछु भन्नेलाई हाँस्दै-हाँस्दै सगरमाथा चढाउँछ ।

छोरी मुर्मूको लागी कविता उनीहरू तिम्रो सँस्कृतीमा सिकारी चालले तिम्रो आउँनेछन् र आएर तिम्रो नृत्यको प्रशंसा गर्ने छन् तिम्रा आँखाहरूको प्रशंसामा कथाहरु पढनेछन् ती मानिस को हुन् ? तिनीहरू व्यापारी हुन… तिमी यो कुरा राम्ररि बुझ… राम्रोसँग चिन छोरी मुर्मू तिनलाई चिन पहाडहरूमा आगो तिनैले लगाउँछन् तिन्कै दोकानमा तिम्रा बच्चाहरूको बचपन चिच्याउँछ तिनकै गाडीहरूमा राखेर तिम्रा छोरीहरूलाई कलकत्ता र नेपालको बजारतिर पुर्या इन्छन् नगराका आवाजहरुलाई कति असमर्थ तुल्याइएका छन् कुर बुझ छोरी मुर्मू राम्ररी बुझ…

मेरो कथा मेरो मायाको रुमालमा कसैले आफ्नो मतलबको फूल भ-यो सग्लो मेरो मन बाँचेर आफ्नो धून बजाउँने बाँसुरि बनायो मेरो सपनाको ऊनी धागो उधारेर आफ्नोलागि न्यानो स्वीटर बुन्यो मेरो इज्जतको लम्बाई समेटेर आफ्नो घमण्डको पगरी बनायो मेरो कविता लेख्ने कलम समाएर मेरै मुस्कानलाई थुन्ने जेलको नक्सा बनायो दु:खमा सँगै बसि खिचेर टाँगेको हाम्रो तस्बिरलाई भित्ता समाउँदै भुइँबाट उक्लेको चीसो ओसले छुन थाल्यो । मेरो छातीको ढुक-ढुकि निकालेर आफ्नो घडीको समय दिने टिकटिके बनायो मेरा हार्दिक र इमान्दार प्वाँखहरू लिएर आफ्नो स्वार्थको घोडालाई बाइपंखी बनायो मेरो धैर्यको ह्याकुला लिएर आफ्नो कालो टाउको विसाउवने सिरानी बनायो मेरो विश्वासको आरनमा हालेर आफ्नो पत्तलको हृदयलाई सुन बनायो मेरो भक्कानो फुटेर निस्केको गीतलाई आफ्नो व्यक्तित्व टल्काउँने पालिस बनायो हाम्रो तस्बिरको फलामे फ्रेमलाई अदृश्य खियाले विस्तारै विस्तारे खान थाल्यो । मेरो हृदयको डुँगा खियाएर आफ्नो लागि असला माछा मा-यो मेरो आँखाको नर्सरीबाट उज्यालोको विरुवा उखेलेर सम्बन्धको उपत्यकामा अँध्यारोको खेती ग-यो उसलाई आफ्नै मुटु बनाएर राखेको अपराधमा मलाई काटेर मबाट उसले आफुलाई बाहिर निकाल्यो जमानाको अनुहारमा अनौठो रगत-आँसु पोतियो । यो कथा विस्तारै वातावरनमा फैलिएपछि धमिलो भएको मानवीय मानचित्र सुस्त-सुस्त हल्लिरह्यो !

डढेलो फागुनको वायुमण्डलमा युद्धको बारुद झैँ धुलो भरिएको छ मरुभूमिको इलाकामा… लडाइँको मौसमभित्र… साता दिन पानी नपाएको सेनाको छातीजस्तै पातपतिंगर सुकेर खरिएको छ सेतीमा फाल्न मात्र बाँकी रहेको कुनै बलात्कृत युवतीजस्तै नाङ्गा रुखहरू वसन्त पर्खेर लाउरेका बा-आमा र जहानजस्तै बसेका छन् कुनै दार्शनिकको प्रवचनजस्तो गम्भिर सुनकोशी निरन्तर बगिरहेछ… ! क्रन्तिको कुनै चरणमा सहरलाई गाउँले घेरेजस्तै जंगललाई डढेलोको मालाले बेरेको छ तस्करहरू भरसक भाग्न नपाउन भनेर गुरिल्लाजस्तो भँडारेघाटको माँझी दाइ नाउँ लुकाएर आफ्नो भविष्य डढेलोकै लप्कामा हेरिरहेको छ ! तानाशाहजस्तो अँध्यारो-डढेलोमा सल्किरहेको छ अँध्यारो सल्किएपछि उज्यालो उम्रिँदो रहेछ यत्तिबेला डढेलोले टाढाटाढासम्म उज्यालो पारेको छ बास बसेका परदेशीहरू… भरियाहरू… उठेर…डढेलोकै उज्यालोमा भोलिको आफ्नो बाटो हिरिरहेछन् डढेलोको समर्थनमा आकास जूनमा मुस्कुराइरहेको छ रसदपानी पु-याउँन सुनकोशीको फाँटबाट एकनास मन्द मन्द बतास आइरहेको छ…

एक दन्त्य कथा सुनाउँने पालो आयो आमाको र सुनाउँनु थाल्नु भयो दन्त्य कथा – ‘उहिल्यै दरबारमा एउटा बच्चो जन्मियो’रे उमेर खाँदै जाँदा ऊ दगुरिहिँड्ने भयो’रे खान-पिन र स्याहार पुगेकोले बच्चो औधी फूर्तिलो र रहरलाग्दो थियो’रे एउटा चित्रकारले बच्चो देखेपछि बिर्सनै सकेन तसर्थ, उसले बच्चोको दुरुस्तै चित्र बनायो’रे र दंग परेर, राख्यो’रे शिर्षक – ‘देवता !’ कालान्तरमा त्यो नावालक ‘देवता’ छातीभरि अनेक महत्वाकांक्षाहरूसँगै छिप्पियो जतिजति आकांक्षाहरू झाँगिँदै गए ‘देवत्व’ घटदै गएछ र एक दिन सम्पूर्ण देवत्व त्यागेर ऊ राजा भएछ ताहाँ उप्रान्त राजाले कहलिएका सामन्तहरूलाई आफ्ना भारदार बनायो’रे गाउँ-ठाउँका परपिडकहरूलाई प्रशासनमा नियुक्त ग-यो’रे थुप्रै सेना र हातहतियार जोडेर उसले दसतिर युद्ध थाल्यो’रे एकबारको जुनी पाएका मानिसहरू लाखौँ मारिए रगतको खोला बग्यो अनेक स्वतन्त्र राज्यका अनुहारहरू बगेर विलय भए युद्धहरू जिते पछि त्यो राजा बन्यो’रे – महाराजा ! यी सबै ईतिहास हेर्दै पाको भएको उही चित्रकारले महाराजाको रंगीन चित्र बनाउँदा क्यानभासमा मानिसजस्तो लाग्ने तर गंम्भीर तस्बिर उत्रेछ र चित्रकारले राखिदियो’रे शिर्षक – ‘दैँत्य !’ कथाको अन्तिम अध्याय पनि आमाले सुनाउँनु भयो – परन्तुमा ‘देवता’ र ‘दैँत्य’का चित्रहरू सँगसँगै टाँगिए’रे र प्रदर्शनीमा लाखौँले ती दुई चित्रलाई गजबले हेरे’रे आफ्नो तस्विरको शिर्षकले महाराजलाई रातभरि निद्रै लागेनछ ‘शिर्षक-अपराध’मा चित्रकारलाई जेलमा कोचेछन् आफुले बनाएका चित्रहरूको विचित्र शक्तिको सम्झना गर्दै जेलमै एक दिन चित्रकार म-यो’रे तर, ती दुई चित्रले भनेको कथा कण्ठ भएर चित्र हेर्ने लाखौँ मानिसको मन-मस्तिस्कमा बसेछ । त्यसपछि – त्यो कथा बा-आमाहरूले छोरा-छोरीहरूलाई, र, छोरा-छोरीहरूले – फेरि उनका छोरा-छोरीहरूलाई सुनाउँदै-सुनाउँदै ल्याउँदा एक दिन मेरै आमाको पनि पालो आयो आमा बितेर गइसके पछि अब मेरो पालो आएकोछ – ‘दैँत्य’हरूबाट मानिसलाई मुक्त गर्नेभए यो कथा धेरैलाई सुनाउँनु पर्छ जस्तो कि तपाईँलाई म यो कविता सुनाउँदैछु ।

गणतन्त्रको खेती भन्दिनु है पारिजात दिदीलाई भन्दिनु दिदीले छोडेर गएको मुलुकमा सम्बिधानका पन्ना–पन्नामा फलेका गुलिया, चिप्ला र धारिला अक्षरहरू भोक मार्ने मकै–भटमास बन्न सकेनन् तसर्थ सुरु भएको छ गणतन्त्रको खेती । भन्दिनु है पारिजात दिदीलाई भन्दिनु आन्दोलनको हलोमा जुलुसका नाराहरु नारेर गल्ली–गल्ली, सडक र चोक जोत्दै जाँदैछन् फालि अडकाउँने दरबारका जग समेत जोत्दै जाँदैछन् सातसमुद्र पारी र छिमेकक फिरङ्गी-मोडलका ग्र्याण्डडिजाइन र रोडम्याप जोत्दै जाँदैछन् जोतेको सियो र खनेको चपरीमा आफ्नै रगतका वीउ हाल्दै जाँदैछन् यो महान खन्–जोतबाट कोही आतङ्कित छन् र एम्बेसीहरूका गोप्य प्राविधिक सहयोगमा बचाउका काला बङ्कर तैयार गरिरहेछन् तर गणतन्त्रको खेती गर्नेहरू बङ्करहरू पनि जोत्दै–जोत्दै जाँदैछन् भन्दिनु है पारिजात दिदीलाई भन्दिनु… सम्बिधानका पन्ना–पन्नामा फलेका गुलिया, चिप्ला र धारिला अक्षरहरू भोक मार्ने मकै–भटमास बन्न सकेनन् तसर्थ सुरु भएको छ गणतन्त्रको खेती

सम्पर्क धेरै भयो शहरमा… चप्पल जुत्ता पहिरेर मात्र हिँडेको र पाइतालाको धर्तीसँग सोझो सम्पर्क टुटेको गाडी चढेर मात्र यात्रा गरेको र बाटोसँग खुट्टाको सोझो सम्पर्क टुटेको पाइपबाट आएको पानी खाएको र धाराको सङलो पानीसँग प्यासीको सोझो सम्पर्क टुटेको धेरै भयो शहरमा… धेरै भयो शहरमा… प्लाष्टिकको फुलले बैठक कोठा सजाएको र जिउँदो फुलका धडकनसँग सोझो सम्पर्क टुटेको नाकमा मास्क ओढेर हिँड्न थालेको र वतासको जवानीसित प्राणको सोझो सम्पर्क टुटेको विदेशी गीत घरघरमा घुसेर बज्न थालेको र मारुनीसँग पुर्सुन्नेको सोझो सम्पर्क छुटेको गितारको झ्याङझ्याङ झुङझुङमा हल्लिएको र मादलसँग सोरठी भाकाको सोझो सम्पर्क टुटेको काठको निर्जिव पुरानो कुर्सिमा ड्युटी बसेको र जमिनको उर्जासँग मुलाधार चक्रको सोझो सम्पर्क टुटेको धेरै भयो शहरमा… धेरै भयो शहरमा… सेमिनार-सभा र कक्टेलका हिपोक्रेट सभाहरूमा भाग लिएको र जन्ती-मलामीका लस्करसँग सोझो सम्पर्क छुटेको फोन र मोबाइलबाट दुनिया संजाल बढाएको र हितैसी छातीको न्यानो अँगालोसँग सोझो सम्पर्क टुटेको कम्पयुटर हस्ते डिजिटल विश्वासका ई-मेलहरू पठाएको र हत्केलाहरूसँग प्रेमपत्रको सोझो सम्पर्क टुटेको बाबुले छोरालाई र छोराले आमालाई कचहरीमा नंग्याएको र हृदयहरू जोड्ने रक्तनसाका हार्दिक जुइनाहरू टुटेको धेरै भयो शहरमा… धेरै भयो शहरमा… सिरिफ यायावरझैँ बाँचेको जुलुसमा सँगै हिँड्ने सहकर्मीसँग पनि मनका नाराहरू भिन्नाभिन्नै छन् चिया पसलमा भेटिने छिमेकीको पनि भित्री मनका तरंगहरू आ-आफ्नै छन् भट्टीका ग्लास-फ्रेण्डहरूसँग पनि दोस्तीका कलेजाहरू हात मिलाउँदैनन् पार्टीमा भेट हुने दाजु-भाइका पनि हेराहेर गर्ने आँखा पाकेर रातापिरा भएका छन् मास्टर-बेडको कठघरामा लोग्ने स्वास्नीको नियमित भेट त हुन्छ तर ढुकढुकीको इजलासमा प्रितीको वहस चल्दैन ऊफ ! यी आपसमा मन पटक्कै नमिले पनि सँगै टाँस्सिएर बसेका घरैघरहरूको बेढंगे शहरमा न मैत्रीका किटाणु नाशक किरण उदाउँदाछन् न करुणाका कोपिलाहरू मुस्कुराउँदाछन् न मुदिताको सुगन्ध वातावरणमा मिसाउँदाछन् तथापी, धेरै भयो यो खण्डहर-शाहरमा…. यमराजको निरंकुश जुँगा विरुद्ध पनि विक्रम सुब्बाले कविता लेखिरहेको धेरै भयो यो शहरमा… धेरै भयो…

नांगो छ ! मुलुकका अनेक दलमा मेरा साथीहरू थिए एउटा दलको साथीले मेरो शिरको टोपी माग्यो मैले दिइनँ उसले अरु दलसँग मिलेर मेरो विरुद्ध जुलुस गर्‍यो मेरो टोपी खोस्यो र लगायो दोस्रो दलको साथीले कोट माग्यो तेस्रो दलको साथीले सर्ट माग्यो चौथो दलको साथीले पैण्ट्स माग्यो पाँचौँले जुत्ता, छैठौँले मोजा माग्यो सातौँ दलको साथीले कट्टु माग्यो सर्वाङ्ग उदाङ्गो हुन लाज लाग्यो, र वस्त्रहरू दिन मैले ठाडै इन्कार गरेँ उसले सर्वदलीय मोर्चा गठन गर्‍यो उनीहरुले ठूलो आन्दोलन चलाए, जुलुसले घेरे मलाई समाते, लतारे, लडाए पाता फर्काएर बाँधे, अनि एक एक वस्त्र लुटेर मेरा उनले बाँडेर लगाए आधारातमा, र मलाई सिंहदरबारतिर हिनाउँदै उनीहरुले अन्तिम नारा लगाउन थाले – “विक्रम सुब्बा – नांगो छ ! म जुलुसमा हिँड्दै सोच्दै थिएँ- संविधानको कुन रित्तो छातीमा म पस्ने नांगो राज्य तोक्ला सायद- म त्यही नांगो राज्यको मुख्यमन्त्रीका रुपमा गए राति सर्वदलीय सहमतिमा चुनिएको हुँ !! र त सर्वदलीय शीर्ष मानिसहरू खुसीले उफ्रीउफ्री नारा लगाइरा’छन्- “विक्रम सुब्बा – नांगो छ ! विक्रम सुब्बा – नांगो छ !!”

सलाम कविता ! कविले कविता लेख्दैमा – कविता राम्रो भयो भन्न सकिन्न कविता राम्रो हुँदैमा – पाठकले पढे भन्न सकिन्न पाठकले पढ्दैमा – कविता मनपराए भन्न सकिन्न कविता मनपराउँदैमा – कविताले धारणा फेर्न सघायो भन्न सकिन्न धारणा फेरिँदैमा – व्यवहारमा लागु गरे भन्न सकिन्न व्यवहारमा लागु गर्दैमा – भनेजस्तो मानिस बने भन्न सकिन्न भनेजस्ता मानिस बन्दैमा – समाज सप्रियो भन्न सकिन्न सामज सप्रिँदैमा – मुलुक सप्रियो भन्न सकिन्न मुलुक सप्रिँदैमा – सारा मानिस सुखी भए भन्न सकिन्न… …. ….. ….. ओहो !!! हाम्रैजस्तो कविताको जिम्मेवारी सम्झेर कवितालाई सलाम गर्न मजबुर छु ।

रगत रगतको आफ्नै मगज हुँदैन दिमागका हरेक रेसामा रगत नपुगे वुद्धि मर्ला र समाज बदल्ने संघर्षको मार्गचित्र केले सोच्ने ? रगतको आफ्नो आँखा हुँदैन आँखाका नानीले रगत खान नपाए दुनिया हेर्ने दृष्टि मर्ला र, स्वतन्त्र मानिसका अनुहार केले हेर्ने ? रगतको छुट्टै कान हुँदैन एयरडमका तन्तुहरुमा रगत नपुगे संगीत श्रव्यशक्ती पनि मर्ला र,मानिसको विजयी गीत केले सुन्ने ? आफ्नो ओठ पनि हुँदैन रगतको अधरका हरेक चुम्बनमा रगत नपसे आमाको ममतामयी म्वाई पनि मर्ला र,आफ्नो जमीनको मायालाई ज्युँदो र न्यानो कसरी राख्ने ? रगतको आफ्नो रुद्रघण्टी हुँदैन पुग्दो रगत स्वाश–नलीमा सिंचित नभए गर्धन मर्ला र निर्जीव गलाले मुलुकको गर्विलो गीत कसरी गाउँने ? रगतको आफ्नो हात पनि हुँदैन देशबासीका सहस बाहुमा रगत नपुगे पाखुरा र हत्केलाहरु मर्लान् र ठूठाजस्ता हातले हतियर नसमाएपछि सिमानाका प्रत्येक गौँडामा देशको रखवारी कसरी गर्ने ? कुनै किसिमको मुटु पनि हुँदैन रगतको मुटुलाई जीवनदिने अणुहरुमा रक्तकण नपुगे मुटुको ज्यान जाला र मृत मुटुले सिंगै मुलुकले ढुकढुकी कसरी बोलिदेला ? हुँदैन फोक्सो पनि रगतको आफ्नो फोक्सोका दुबै फप्लेटामा नित्य रगत नपुगे फोक्सो मर्ला र निर्जिव फोक्सोले जातजातका इन्द्रेणी सास कसरी बोल्ने ? पाठेघर पनि हुँदैन रगतको हरेक जवान युवतीका गर्भाशयमा नियमित स्वच्छ रगत नपुगे सृष्ठीको मुहान सुक्ला र क्रन्तीवीर जन्माउँने मातृसपना कसरी पुरा हुने ? रगतको हिँड्ने गोडा पनि हुँदैनन् खुट्टाका हड्डी, नसा र मांसपेसीहरुमा मनग्गे रगत नपुगे, पाइलाहरु मर्लान् त्यसपछि, साश्वत परिवर्तनको क्ष्तििजतिर इन्क्लाबी जुलुसमा कुन कदमहरु बढ्ने ?

हतियार हतियारलाई पनि चढ्दो रै’छ क्यारे जवानी ! नत्र, वैँशको छत्रे टोपी र यूनिफर्ममा ठाँटिएर दाहिने आँखा छोपेर देब्रे आँखा प्रहार गर्दै राजकुमारीतिर अंगरक्षकका कमरबाट किन मस्किँदै हल्लिन्छ रिभल्भर? कुनै राज्य चलाउँदो रै’छ हतियारले पनि ! नत्र, हाक्पारा र सोरठीविरुद्ध हरेक साँझ-विहान किन डुक्रिन्छन् शैनिक क्याम्पबाट साँडे बिगुलहरू? हतियारको पनि हुँदोरै’छ आफ्नो सँस्कृती ! नत्र, रोदी र मारुनीले फन्को मार्ने डबलीमा नृत्यमग्न प्रेमील जोडी र मादलको होसै उड्नेगरी किन क्यान्सर खोक्छन् बम र बुलेटहरू? हतियार पनि हुँदो’रैछ कुनै धर्मावलम्बी ! नत्र, वुद्धको सम्यक ध्यान मुद्रालाई ताकेर ध्वनी प्रदुषणको राइफलझैँ किन कानै चिर्नेगरी चिच्याउँछ शंकराचार्यको शंख? हतियारको पनि हुँदोरै’छ युद्ध-संगीत ! नत्र, अधिकारको जुलुस गाउँन थाल्दा हाम्रो ईन्क्लाबी स्वरै छोप्नेगरी बुट र बन्दुकहरू किन सरगम छाद्दै हिँड्छन्? हतियारको स्वर्गसँग दुश्मनी नै हुन्छ कि? नत्र लुकेर, छलेर हरेक मोर्चाबाट ताकेर किन प्रहार गरिरहन्छ अमेरिकी रकेट लाउञ्चरले सगरमाथाबाट परेवाको टाढा हेर्ने आँखालाई? हतियार, शायद कुनै जंगी-चोली पो’हो कि! नत्र, हरेक महाशक्तीका फौजले आफु नांगो भएपनि काँधबाट निकालेर किन फाल्न सक्दैनन् गोलीगट्ठाको झोला? हतियारलाई पनि सलाम चाइयारै’छ! नत्र, रातो कार्पेटमा रोबोटझैँ राष्ट्रप्रमुखसँग किन स्यालुट लेन-देन गर्छ टलक्क तरवार? हतियार पनि शक्तीराष्ट्रकै हनुमान हुँदा रै’छन् ! नत्र, स-साना मुलुकहरूको छाती टेक्दै सिमाना मिच्दै, थर्काउँदै, ठेल्दै र पेल्दै किन अघि बढ्छन् युद्धपोतजस्ता एम्बेशीहरू?

मेरो देश एउटा देउराली थियो पसिनाको पाती चढाउने एउटा चौतारी थियो थाकेको मन बिसाउने एउटा सानो बस्ती थियो सुख दुःख बाँड्दै मिलेर बस्ने अचेल उनीहरू मरेकोन बाँचेको आँखाले हेरिरहेछन्। एउटा सानो आकाश थियो आफ्ना जूनताराहरू सजाउने अलिकति बतास थियो जीवन भएर छातीमा रहने एउटा सानो फूल थियो दुःखका बेला पनि हाँस्न सिकाउने अचेल उनीहरू टुहुराको आँखाले हेरिरहेछन्।

दिन आइसकेको छ झयालहरु खोल शान्ति, ढोका उघारेर पर्दाहरु उठाऊ उज्यालो जुलुसले उज्यालो हातमा बोकेका उज्याला झण्डाहरुलाई पस्न देऊ लोकल हिटलरका कसन्ट्रेशन क्याम्प ध्वस्त पार्ने डेमोक्रेसीका उज्याला नाराहरुलाई कोठामा पस्न देऊ लर्डाईंका कथा पढिए धेरै युद्धका सिनेमा हेरिए इन्क्लाबी कविता-गीत धेरै गाइए कोठाभित्र विशुद्ध गायकहरुका मसाल-स्वर सडकमा सामेल छन् कथाकारहरुले कथालाई गम्भीर मोड दिएर खलनायकको गुरुयोजनालाई तिरिमिरी झयाइँ देखाएका छन् आन्दोलनको डढेलाले लपेट्दैछ सिंहदरबारका जारहरुलाई कोठा भित्रभित्रै धेरै प्रेम रचियो रोदीघरदेखि चौतारीसम्म जताततै पिरती खेलियो हाल आएर गल्ली गल्लीमा देश-प्रेम छताछुल्ला भएको छ देश प्रेमीहरु मुलुकमाराहरुका छातीमा फाइनल खेलको निर्णायक प्रहार गरिरहेछन् ककफाइटमा पनि दुबै पक्षले जित्ने नियम हुँदैन जनताले हारेको सिठी कहिल्यै बजेको छैन राम, बुद्ध र इशूलाई पुज्ने जनताले मानिसलाई उखेलेर फाल्न पनि जानिसकेका छन् उखेलेर फालेपछि देउता पनि ढुंगा मात्र हुन्छ । फिक्रि नगर शान्ति, हद्द भए अझै केही ज्यान जाला तर डेमोक्रेसीका सेनाहरुको लस्कर बहुत लामो छ चिहान भन्दा पनि कालो शासनको आकाशमा ‘शान्ति क्षेत्र’को सेटलाइट छाडेर आँखा छल्ने दिन गए बन्दुकका वैशाखी टेक्ने व्यवस्थाले देश चल्दैन फरक फरक डिजाइनका भत्ता ख्वाएर साइज साइजको हत्या गर्दैमा अत्याचार टिक्दैन मुलुक सल्काएर चिलिम तान्ने डिक्टेटरहरु भटाभट ढल्दैछन् दुनियाँबाट जो बाँकिछन् तिनको पनि दिन आइसकेको छ ।

फोटोमा शङ्काको पखेटामा उडिरहेछन् चराहरू अनगिन्ती प्वालझैं देखिने तैनाथ ताराका आँखाहरू टाँगेर छपनीजस्तो घोप्टो आकाश रातभर धर्तीको जासुसी गरिरहेछ किसिम–किसिमका पराई जहाजहरू समुद्रपारिका चस्मा र मगज ओसारिरहेछन् जङ्गलले छोपिएको शीवपुरी डाँडो आँखा चिम्लेको बहाना गर्दै व्यारेक–बङ्कर मार्फत एसएलआरका प्वालबाट मानिसका हरेक चाल नियालिरहेछ चुच्चे फुलचोकी पर्वत कुनै पार्टीको धुर्त सदश्यझैं दाउ हेरिरहेछ चन्द्रागिरीको मुस्लण्ड चुचुरो पनि दक्षिणतिर चुपचाप बसेको बनियाँ छिमेकी झैं सब चाल चियाइरहेछ पत्तो छैन कुनबेला काठमाण्डूले मुलुकलाई कुन भीरमा खसाउँने हो तथापि फोटोमा क्या राम्रो देखिन्छ बजिया निरङ्कुश काठमाण्डू ! भिमसेनको पालादेखि धरहरा आकाश घोचेर दिनभरि घाम खाँदै रातभरि शीत पिउँदै गुजारा चलाइरहेछ नाङ्गो शरिरभरि स्वणै–भष्म घसेको स्वयम्भु कहिल्यै नभरिने भिक्षापात्रको दुईचार मुठी शान्तिले युग–युगदेखि दुनिया पाल्न बाध्य छ धसिंगरे गँजडी ‘पशुपतिनाथ’लाई मन्दिरभित्र नाङ्गै थुनेर पित्तलको साँढे पनि नाङ्गै सेन्ट्री बसेको छ थोत्रो र भद्दा मुजुरा–घरभित्र संसदमा स्वाँठहरू नाचगानमा मस्त छन् कसैलाई पत्तो छैन कुनबेला काठमाण्डूले मुलुकलाई कसको थाङ्नामा सुताउँने हो तथापि फोटोमा क्या राम्रो देखिन्छ बजिया निरङ्कुश काठमाण्डू ! गाउँबाट सहर पसेका मानिसलाई काठमाण्डू विशाल बजारमा नाफाखोरको तालिम दिन्छ पार्टीका काखीबाट छिरेका सुकुलगुण्डालाई हातमा मुलुकको तालाचाबी दिन्छ सिंहदरबार सिल्लीहरूलाई विश्वविद्यालयको दिमाग भुट्ने घाँडो प्रोफेसर बनाउँछ कानुन मुताबिक डकैती गर्नेहरूलाई विशिष्ट श्रेणीको आदर–पत्र दिन्छ कतै काम नलागेर कामाण्डुमा डम्प गरिएका बेकामे विदेशीलाई घरज्वाइँको माला पहिराउँछ चारखाल अड्डा पत्तो छैन कहिलेदेखि काठमाण्डूले मुलुकको ह्याकुलाका चोक्टाहरू कुन तन्दुरी वा सेकुवा पसलमा बेच्ने हो तथापि फोटोमा क्या राम्रो देखिन्छ बजिया निरङ्कुश काठमाण्डु !

साम्माङ शास्त्र   आँखाले सबथोक हेर्छ, आफैलाई देख्दैन कानले अनेक दु:ख सुन्छ, आफ्नै दु:ख सुन्दैन नाकले गन्ध सुँघ्छ, आफ्नै पिनासको दुर्गन्ध चाल पाउँदैन जिब्रोले सबथोक चाख्छ, आफ्नै स्वाद बुझ्दैन छालाले हरेक मौसम चिन्छ, आफ्नै तापक्रम जान्दैन चित्तसँग मिलेर, आँखाले नै आँखालाई हर्नु वुध्दिसँग मिलेर, कानले नै कानलाई सुन्नु मनसँग मिलेर, नाकले नै नाकलाई सुँघ्नु ज्ञानसँग मिलेर, जिब्रोले नै जिब्रोलाई चाख्नु चेतनासँग मिलेर, छालाले नै छालालाई छाम्नु यसरी हरेक अंगहरू आफै भित्र पसेर आफैलाई जान्ने निष्पक्ष दार्शनिक हुनु एकदिन आउँनेछ - किसान आफैले आफुलाई हेर्नेछन् मजदुर आफैले आफुलाई पढ्नेछन् कवि‍कलाकारले आफैले आफुलाई लेख्नेछन् गायक आफैले आफ्नो गीत गाउँनेछन् प्रशासक आफैले आफुलाई शासन गर्नेछन् वुध्दिजिवी आफैले आफुलाई ज्ञानी बनाउनेछन् व्यापारी आफैले कालो बजार ध्वस्त गर्नेछन् प्राविधीकले संहारक प्रविधी निर्माण बन्द गर्नेछन् त्यसपछि हरेक मानिस दार्शनिक हुनेछन् आ-आफ्नै दर्शन शास्त्रले मार्ग दर्शन गर्नेछन् आततायी फटाहाका हुकुमहरू नकारिनेछन् बस्, यही हो चाहिएको समानतावाद, अझ सबैले खोजेको समतावाद - जिन्दावाद !

जेनेटिक कविता   यो बाहुन हो, यो जनजाति हो' भन्ने भुत्लालाई कसरी थाहा भयो, र बाहुनको जिउमा झ्याप्प झ्याप्प भुत्ला तेही भुत्ला जनजाति जिउमा कतै कताकता? 'यो बाहुन हो, यो जनजाति हो' भन्ने लठुवा नाकलाई कसरी थाहा भयो, र बाहुनको अनुहारमा चुच्चो बनिे उछिट्टिएको? तेही नाक जनजातिको किन अकबरे परेको? 'यो बाहुन हो, यो जनजाति हो' भन्ने आँखालाई कसरी थाहा भयो, र बाहुनकोमा आँखा डल्लो खुलेको फराकिलो जनजातिकोमा आँखा किन चिम्सिएर सुकेको? 'यो बाहुन हो, यो जनजाति हो' भन्ने गिदीलाई कसरी थाहा भयो, र बाहुनको खप्परमा पस्नासाथ खुराफाती बेसरी जनजातिको टाउकोमा त्यै गिदी सोझो कसरी? कुनै कुने प्रश्नको जवाफ रगतको शास्त्रमा खोज्दै भित्र पसेर जीन-जीन जाँच्नु पर्छ सबै हामी सपाट मानिसै हौँ भन्नु सत्य-भ्रम हो फरक डीएनएहरूलाई अमुल्य बैभव मानी साँच्नु पर्छ ।

मर्न बिर्सन्छु ! उसलाई देख्नु मात्र पर्छ म सन्सार बिर्सन्छु उसलाई छुनु मात्र पर्छ म सन्सार बिर्सन्छु हामी सँगै हुनु मात्र पर्छ म सन्सार बिर्सन्छु प्यारी नाओमीले छुँदा म सन्सार बिर्सन्छु ! उसको आँखै जून हो र त आकाश बिर्सन्छु उसको मुस्कानै फुल हो र बगैँचा बिर्सन्छु उसको अंगालो दौलत र सुनचाँदी बिर्सन्छु प्यारी नाओमीले हाँस्दा म सन्सार बिर्सन्छु उ नै स्वर्वश्व र त नेपाल-अमेरिका बिर्सन्छु उ नै मेरो ढुकढुकी र त गीत-संगीत बिर्सन्छु उ नयाँ जीन-फूल म त पात झरेको बिर्सन्छु प्यारी नाओमी खेलेको हेर्दा सन्सार बिर्सन्छु उ निक्खुर वंश-काव्य अरु कविता बिर्सन्छु उ नै ब्रम्हाण्ड दुनिया हल्ला रमिता बिर्सन्छु उ भित्रै बाँचिरैछु तसर्थ अब कतै सर्न बिर्सन्छु नाओमीले ‘लवयू बाजे’ भन्दा म मर्न बिर्सन्छु !

सत्ताधारी सोच हिटलरले मै ठीक भन्यो र, करोडौँ मानिस मार्‍यो मुसोलिनीले पनि मै ठीक भन्यो अशोक राजाले पनि मै ठीक भन्यो लाखौँ मारेर बुद्धिष्ट बन्यो पृथ्वीनारायणले मै ठीक भन्दै कति मार्‍यो जंगबहादुरले कति हत्या गर्‍यो र पनि १०४ वर्ष राणा शासन चल्यो महेन्द्रीय पञ्चायतले कति मार्यो ३० वर्षमा प्रचण्डले १७ हजार मारेर मै ठीक भनिरहेछ ओली पनि प्रचण्डसँगै मिस्सिएको छ ईतिहासमा सत्ताधरीले, कहिल्यै आफुले गल्ती गरेँ' भन्दैन ईतिहासले उसलाई सिरिफ चुपचाप सजाय दिन उखेलेर फाल्दिन्छ ।

हड्डी यो हड्डीलाई किरात कालमा बत्तिस पुस्ताका राजाले बेस्सरी चुसे तेतिबेला जनता आधापेट सुते मगधबाट आएका लिच्छवीले छ सय तीस वर्ष धारिला दाँतमुखले किरातहरूबाट खोसेर बेस्सरी हड्डी चुसे तेतिबेला जनता चाहीँ रोग ग्रस्त सुते खोसेर लिच्छवीहरू नै मल्ल बनेर यो हड्डीलाई पाँच सय ६८ वर्ष चुसे तेतिबेला पनि जनता अँध्यारोमै सुते गोर्खाको खुइले डाँडाका ठकुरीहरूले (राणाले १०४ वर्ष ठकुरीहरूलाई थुने पनि) यो हड्डीलाई दुइ सय ४० वर्ष चुसे तेतिबेला जनता छानाबिनाको घरमा सुते त्यसपछि गाउँगाउँका सामन्त पञ्चले यो हड्डीलाई राजाको हुकुम मुताबिक तीस वर्ष सम्म राजाको छत्र-छायाँमा चुसे जनताका छोरीबुहारी डरले काम्दै सुते अनि, कांग्रेसले यो हड्डीलाई चुसे पञ्च र कम्निष्ट मिलेर यो हड्डीलाई चुसे प्रजातन्त्र र विकास भन्दै यो हड्डी चुसे जनता समाजवादको सपना खाएर सुते अहिले, भारतको ईसारामा नाच्ने कम्निष्ट र भारतका व्यापारीले यो हड्डीलाई दिनरात चुसिरहेछन् जनता महंगीको ओछ्यानमा सुतिरहेछन् यो मुलुक, कुकुरहरूलाई हड्डी मात्र हो थरिथरिका कुकुरले सँधै चुस्ने सिरिफ हड्डी धन्य छ यो हड्डी, हरेक हड्डी चुसकका निम्ती स्वादिलो रगतको स्वादको भ्रम दिन्छ यो हड्डी खासमा सबले चुसेर स्वाद निख्रिसकेको स्वाद, गन्ध र रंगहिन हड्डी भा'छ यो मुलुक ।

भेट तिम्रो मनमा खोज, त्यहीँ भेट्नेछौ सम्झना-पन्नाहरू पढ, त्यहीँ देख्नेछौ स्वासका गती छाम, त्यहीँ छुनेछौ नित्य संवेदनामै भेटेर,  दंग पर्नेछौ गाऊ गीत त्यहाँ, लय बनी लहराउँनेछ कवितामा तिम्रो भाव बनेर छाउँनेछ आकास पनि, घामको न्यानो हाँस्नेछ तिम्रो बगैँचामा  फूल बनेर उदाउँनेछ धडकन सुन, दंग-फुरुङ्ग भइ झँगिनेछ   जिन्दगीको अँधा्यारोमा जूनझैँ टाँगिनेछ नुनीलो आँशुमा पनि प्रणय-पृत चाख्नेछौ खुशीमा मेरै प्रेम-तरंगले तिमी नाच्नेछौ ।

Bhध्वस्त पहिचान काखमा आमाले  तँ ‘याकथुङबा’ होस् भनिन् छिमेकी बाहुनहरूले, तिमी ‘लिम्बू-सुब्बा-जिम्मावाल’ भने स्कूलमा माष्टरले, तिमी लिच्छवी, र ठकुरी राजासँग हारेको ‘किराती’ भने मानव अधिकारवादीले तिमी सिरिफ ‘मनाव’ भने शाह वंशीय शासनदेखि नै सरकारले तँ केवल रैती होस् भन्दै आए कांग्रेसको सरकारले, तँ रैतीबाट जनता भइस् भोट हाल् भन्यो अहिलेको जुका सरकारले, तँ तहतहमा चुसिने रगत होस् भनिरहेछ आन्दोलनले तैँले नागरिक हुन अझै युध्द लड्नु र जित्नु पर्छ भनिरहेछ DNA चेकजाँच गरे, नतिजाले कुन Haplogroup समुहको भन्ला? यहाँ हरेक जातिको पहिचानसँगै, देशकै पहिचानको भाष्य पनि ध्वस्त भा'छ आज मेरी नातिनीले सोधी – बाजे, नेपालको पहिचान के हो? जवाफमा मुलुकको पहिचान, मेरो आँखाबाट टुहुरो थोपा बनेर खस्यो अरुको पहिचान मास्नेले, सिंगै मुलुकको पहिचान नै मास्दा रै'छन् ।

साम्माङ हाँस्यो खस-आर्यले बोल्ने खस कुरामा - तँ छ, तिमी छ, तपाइँ छ, श्रीमान छ, (हाकिम) साहाब छ, (अध्यक्ष) ज्यू छ, महाशय छ, जो आदेश छ, भवदीय छ, हजुर छ, माननीय छ, सम्माननीय छ, सरकार छ, परमाधिपती छ, मौसुफ छ, बडामहाराजधिराज छ, महाराजधिराज छ, बडामहारानी छ, युवराजधिराज छ, युवराज्ञी छ अधिराजकुमार छ, अधिराजकुमारी छ, गुरुजी छ, गुरुआमा छ, पण्डित जी छ खस-आर्य समाजमा सोच जस्तो छ , तेस्तै वर्गैवर्ग अनुसार अनेक सर्वनाम छ सर्वनाम अनुसार तहतहको ढोगभेट सलाम दण्डवत-नमस्कार लम्पसार चाकडी छ याद रहोस् - लिम्बू कुरामा यसरी वर्ग छुट्याउँने सर्वनाम छैन किनभने, लिम्बू समाजमा वर्ग थिएन र छैन तसर्थ, लिम्बू समाजमा रैथाने समाजवाद छ, अचम्म वर्गैवर्गको सोच बोकेको असमावेसी खस-आर्यले लिम्बू गाउँमा पसेर समानता र समाजवाद सिकाईरहेछ यो विपर्यास देखेर साम्माङलाई हाँस उठिरहेछ विचार चोके ! विचार चोके !! विचार चोके !!!

नाहेन एक्लो छोरो म जन्मेर, मैले आमाको भरपुर माया पाएपछि हृष्टपुष्ट बलियो र ज्ञानी भएको देखेर गाउँ-छिमेकमा अनेक आमाहरू जले गाउँभरीमा मैले स्कुल पढेँ, र म अक्षर चिनेर ज्ञानगुनको सन्सार पसेँ कुरा बुझ्ने भएपछि गाउँमा सामन्ती प्रथाका भ्रमजालहरू च्यातेर बोल्न थालेको देखेर परम्परागत गाउँले ठालुहरु जले गायत्रीमन्त्रको छन्दमा जस्तो हिन्दु देवी देउताका कविता लेख्ने कविहरूका वीचमा मैले, गद्य कवितामा आफ्नै गाउँलेका दु:ख र सामन्ती शोषण विरुध्द कविता लेखेको देखेर भाट कविहरू जले अनेक जात र जात अनुसारको संहितामा चल्ने यो पुरातन-पन्थी सामन्ती भाग्यवादी समाजमा म लिम्बूले बाहुनी गर्लफ्रेण्ड बनाएर हिँडेको देखेर लाठे बाहुनहरू ‘हमी मर्‍या थियौँ?’ भन्दै जले आफ्नै पौरखले र बैँकको महंगो ब्याज तिरेर काठमाण्डूमा मैले घर बनाएको देखेर ‘यो खेँचा हाम्रो गाउँमा घर बनाएर फूर्ति गर्ने?’ भन्दै वरिपरिका सेँठ साहुजीहरू पनि जले मेरो आयमा बैँक पत्याएकोले गाडी लिएर काठमाण्डू डुलेको देखेर समवयी मेरै दोस्तहरू मरुन्जेल जले मैले कमाउदार राम्री दोस्रो श्रीमती बिहे गरेको देख्नेहरू पनि जले मेरा छोराछोरीले विदेश पढेको देखेर अफिसका सहकर्मीहरू जले मेरा सन्तानहरूले विदेशको ग्रीन कार्ड र नागरिकता पाएकोमा जले गरेर लगानी त्यसको डिबीडेण्टले बुढेसकालमा सुखको जीवन बिताएको देखेर कोही जलिरहेछन् अब, म एक दिन हाँसिहाँसि मर्नेछु त्यो देखेर पनि अनेक मानिस जल्नेछन् मैले लेखेर छोडेका कविता पढेर जल्नेछन् मेरो जीवनी पढेर पनि जल्नेछन् दीयो भएर बल्न नसक्ने तर जलिरहनेहरू जे देखे पनि जल्नेछन्, जे सुने पनि जल्नेछन् स्वर्ग-नर्क-बैकुण्ठ जहाँ पुगे पनि जल्नेछन् ब्राम्हण, क्षेत्री भएर जन्मे पनि जल्नेछन् राजा-महाराजा भएर जन्मे पनि जल्नेछन् यी जलनशीलहरूलाई छिनछिनमा जलाई रहुँ, र तिनकै खरानीले तिनकै मनमस्तिस्कमा यो सुन्दर मुलुकको एक नक्सा लेखौँ !

कथा जुजु माईलाको जुजु माईलो मुल्याहा जन्म्यो, र पिताश्रीभन्दा पहिले श्रीपेच ओढ्यो राजगद्धीमै खेल्यो रमायो सुत्यो जुजु माईलो मुल्याहा जवान भयो, र तीन शहरमा मुल्यवान मूर्ति र राम्री केटीको दरावरीया खोपीमा हुल्यो जवानी लुट्यो जुजु माईला मुल्याहा व्यापारी बन्यो, र लगानी बिनै अनेक धन्दाहरूले मालिक-नाफाखोर बनेर बैभव कमायो जुजु माईला मुल्याहाको दुष्ट मन जाग्यो, र आफ्नो ठुल्दाईका सन्तानको कोत पर्व रचेर श्रीपेच ओढेर राजदण्ड फेरि समायो जुजु माईला मुल्याहा कालो चस्मा, र छत्रे टोपीमा गाउँ-शहरतिर फूलमाला सलाम-ढोग-दण्डवत थाप्दै डुल्यो जुजु माईला मुल्याहाले भारदारी मण्डल, र रावण पुत्रलाई युवराज घोषित गर्दै मुलुकलाई पुन: कैदी  शासनमा हुल्यो जुजु माईला मुल्याहाको खटनपटन, र अचाढु थिचोमिचो अतिचार, खप्न नसकेर गाउँ-टोल-शहरमा ईन्क्लावी जनता जाग्यो जुजु माईला मुल्याहाका खुँखार बन्दुकले घेरेको सामन्ती राजसी किल्ला जनसागरले घेरेपछि श्रीपेच फालिराखेर नांगो शिर दर्वारबाट भाग्यो जुजु माईला मुल्याहा अचेल, ह्वीस्की खाँदै कम्प्युटरमा तासको जोखाना हेर्दै तासकै ‘सत्ता’ पल्टाउँने खेल खेलिरहेछ मुल्याहा माईलाको भूमिकामा नयाँ बुख्याँचा जुजु पनि नाटकमा कसैले लेखेको स्क्रिप्ट कण्ठस्त गरी दर्शकलाई उटपट्यांग ‘डाइलग’ बोलिरहेछ जुजु माईलालाई ठकुरी माईलो अचेल भन्छन्, जनता दरबारको सिंह, हेर्दाहेर्दै छुचुन्द्रो बनेको ठान्छन् कुबुध्दिले राजपाठ गुमेको जिउँदो प्रमाण देखिरहेछन् नयाँ जुजुहरू उम्रिँदै तीनपाते भएर बौलाईसके जुजु माईला मुल्याहालाई गद्दीबाट लखेट्ने नजता, नयाँ जुजु बुख्याँचाका काला कर्तुतको एकएक हिसाब लेखिरहेछन् ।

माया-मुन्धुम  यो बुझ्नै कठीन ब्रम्हाण्ड-सेरोफेरोमा हिजो जहाँ-जे-जे भयो ठिकै भएछ  किनभने, हिजो पनि अन्तरिक्षमा मेघ-माया बनेर, तिमीले मेरो तन्तु-तन्तुमा प्रणय-पृत बर्सायौ, र त तिम्रो न्यानो छातीको देउरालीदेखि मेरो निँधारको तकदीरसम्म उमंगका रंगीन ईन्द्रेणी टाँगेको हुँ मायाले मात्र सबथोक जित्ने यो संसारमा आज जहाँ-जे-जे हुँदैछ ठिकै भइरहेछ किनभने, आज पनि तिम्रो मायाका कंचन आत्मालाई अंगालोको आत्मीय प्यालामा भरेर, मेरो प्यासी हृदयको अधरले पिएपछि पवित्र प्रेम-नशाले रमरम मातेको हुँ भोगेरै मात्र बुझिने यो जिन्दगानीमा भोलि जहाँ-जे-जे भएपनि ठिकै हुनेछ किनभने, भोलि पनि   तिम्रो र मेरो जोर मुटुकै पखेटा जडेर आफ्नै माया-लोकबाट बैकुण्ठ-लोकतिर बिन्दास उडानको कसम तर्जुमा गरेको हुँ मातृ-रक्तकुण्डबाट नाइटो काटेपछि आमाको न्यानो बात्सल्यमा हुर्केपछि उमेरमा यौवनको मनसुन पसेपछि, र ढल्दो उमेरको बगैँचामा हराएको बेला तिम्रो मायाको झरीमा बेस्सरी रुझेपछि पत्तैबिना पागल-प्रेम-ज्वरोले कामेको हुँ र हाम्रै प्रेम-पिरतीको ढोल-ढ्याङ्ग्रो बजेपछि नाच्दै-गाउँदै-बर्बराउँदै संसार बिर्सेर झुमेको हुँ लिम्बुवानको रैथाने सिकुवामा आमाको गर्भबाट रित्तो हत्केला फैलाएर उत्रेको हुँ, तर भाँडाकुटी र डण्डीबियो खेल्दा खेल्दै जन्मभूमिको गाउँ-बेँशी-धारा-पँधेरासँगै देउराली-कुइनेटा-खोला-खोल्सी र फलैँचासँगै गोदावरी जंगल र मंगल-बजारमा पुगेपछि, अनि बेस्सरी तिमीलाई जितेपछि, खुशीयालीको महाउत्सबमा तिम्रो अंगालोमै जाग्राम बसेको हुँ तिमी यही धर्तीमा जन्मिने थाहा पाएर नै हजार-स्वर्ग त्यागेर मर्त्यलोकमा जन्म लिएको हुँ तिम्रा सुन्दर-सजीव नयनहरूले सिंगारेर, यहीँ मायाको बेज्जोड-सानो शंखमुल-दरवार रचेको हुँ जहाँ तिम्रा लाख अप्सरा-रुप सजाएको हुँ, र हाम्रो मायालाई ताजा नित्य-अजम्बरी राख्न यहीँ ओछ्यानमा प्राङगारिक स्वर्ग रचेको हुँ मरेर जाँदा यही गाउँ-घर-मानिसका सम्झना-रुमालमा सिरिखुरी छोडेर सतप्रतिशत रित्तो हात म जाने हुँ तर मेरो मलिलो मुटुभरि फैलिएका तिम्रो मायाका सहस्र जराबाट आत्मा भई टुसाईरहने संकल्प गरेको हुँ हरेक दिन तिम्रै मायाको अक्सिजनले मेरो सासको दियो बालेर उज्यालो छरेको हुँ तिमी रमाएको क्षण म धनवान भएको हुँ तिम्रो मुख अँध्यारो हुँदा म कंगाल भएको हुँ तिमी रिसाउँदा मैले चट्याङ-प्रहार खपेको हुँ तिमी मुस्कुराउँदा खुशीको आकासगंगामा नुहाएको हुँ आत्मा त कहिल्यै नमर्ने बिउ हो भन्छन् रानी ! जुनीजुनी हामी नै एकार्का निम्ती गेणेशमन्दिर र बगलामुखी सेरोफेरोतिर कतै जन्म लिने कसम तिम्रो चुम्बनमै घोलेर खाएको हुँ, र यहाँ त्यही बोल-कबोल-बाचाको चार किल्ला बाँधेर हाम्रो साक्खै मायामुन्धुम-मन्त्र गाएको हुँ, मेरो रगतको नसानसामा छल्किरहने मेरी हजुर्नी कान्छी ! तिमी हामीलाई हमेसा जवान राख्ने, ओखती हाम्रो रोमान्स – जिन्दावाद !

मनुष्य-मुन्धुम  एउटा मनुष्य जन्म्यो, यही धर्तीमा त्यागी मनुष्यत्व वाल्यकालपछि हिन्दु बन्यो, अनि उसले आफुलाई सर्वश्रेष्ठ घोषित गर्‍यो अर्को मनुष्य जन्म्यो, यही धर्तीमा त्यागी मनुष्यत्व जवानीमा बन्यो ईसाई, अनि उसले आफुलाई सर्वश्रेष्ठ घोषित गर्‍यो एउटा मनुष्य जन्म्यो, यही धर्तीमा त्यागी मनुष्यत्व एक दिन मुस्लीम बन्यो, अनि उसले आफुलाई सर्वश्रेष्ठ घोषित गर्‍यो अर्को मनुष्य जन्म्यो, यही धर्तीमा त्यागी मनुष्यत्व अधवैँशमा बन्यो वौद्ध, अनि उसले आफुलाई सर्वश्रेष्ठ घोषित गर्‍यो दुनियामा जताततै युद्ध-अशान्ति फैलियो कोलाहल-रक्तपात रोकी युद्धविराम गरेर शान्तिवार्तामा सर्वश्रेष्ठहरूको कुरा चल्यो सर्वश्रेष्ठ हिन्दुले अरुलाई अचाढु देखायो अरुलाई सैतान भन्यो सर्वश्रेष्ठ ईसाईले सर्वश्रेष्ठ मुस्लीमले अरुलाई बैमान भन्यो वार्तामा पाएन प्रवेश वुद्धको शान्तिले सर्वश्रेष्ठहरू झन बेस्सरी रन्किएपछि जताततै अनेक संग्राम निरन्तर चल्यो सकल सर्वश्रेष्ठहरू रहेसम्म धर्तीमा, नित्य चलाई रणभूमिको गोरखधन्दा, सबले कायम राख्ने भए श्रेष्ठ अहंकार आफ्नो!

मुन्धुमको ‘म’ भेटिन्न कतै! ‘मेरा’ पाइताला हिँडिरहेछन् तिमीलाई खोज्दै उक्लिरहेछन् उकालीमा पनि ‘मेरा’ कदमहरू डाँडा-पर्वत-चुचुरा चढिरहेछन्, अनेक आन्दोलनमा हिनिरहेछन् ‘मेरा’ खुट्टाहरू, तर यो ‘मेरा मेरा’ भन्ने मुन्धुमको ‘म’ भेटिन्न कतै !   ‘मेरा’ हात लेखिरहेछन् तिम्रो मायाका कविता ‘मेरा’ हात बजाइरहेछन् बाजा युद्धघोषका उठिरहेछन् ‘मेरा’ हात मुट्ठी बनेर ईन्क्लाबका उचालिरहेछन् विद्रोही झण्डा ‘मेरा’ हातले, तर यो ‘मेरा मेरा’ भन्ने मुन्धुमको ‘म’ भेटिन्न कतै! ‘मेरो’ मन दंग पर्छ रोमान्चित मिलन सम्झेर प्रफुल्ल हुन्छ ‘मेरो’ मन क्रान्ति-भावना उरालेर भावुक हुन्छ मन ‘मेरो’ मुलुकको हालत सम्झेर धुरुधुरु रुन्छ मन सम्झेर शहिदहरूको रगत, तर यो ‘मेरो मेरो’ भन्ने मुन्धुमको ‘म’ देखिन्न कतै! ‘मेरा’ ओँठले चुमिरहेछन् तिम्रो निँधार र आँखाहरू मुखले ‘मेरो’ भनिरहेछ हाम्रै मायाको मुन्दुम-कहानी ‘मेरो’ जिब्रोले चाखिरहेछ प्रणय-पृतांगका स्वाद ‘मेरो’ स्वर गाईरहेछ तिम्रो सौन्दर्यको सर्वाङ्गी गीत, तर यो ‘मेरा मेरो’ भन्ने मुन्धुमको ‘म’ देखिन्न कतै! ‘मेरा’ आँखा लालायित छन् तिमी आउँने बाटो हेर्न हेरिरहेछन् चण्डालका नृत्य पनि यिनै आँखाले देखिरहेछन् ‘मेरा’ आँखाले गुण्डाराजको शासन रोईरहेछन् ‘मेरा’ आँखा सिमाना मिचेको देखेर, तर यो ‘मेरा मेरा’ भन्ने मुन्धुमको ‘म’ भेटिन्न कतै! ‘मेरो’ दिमाग सोचिरहेछ मायाको अजम्बरी कथा रचिरहेछ मस्तिष्क ‘मेरो’ पुनरमिलनका उपायहरू दिमागले ‘मेरो’ खिचिरहेछ तिम्रै तिलस्मी तस्विर बसेकोछ ‘मेरो’ दिमागमा तिम्रै अंगका मानचित्र, तर यो ‘मेरो मेरो’ भन्ने मुन्धुमको ‘म’ देखिन्न कतै! ‘मेरा’ मित्रहरू, आफन्तहरू, मायालुहरू बितेका दिनहरू, भोगेका दुःखहरू ‘मेरा’ देखेका सपनाहरू, तिमीसँग घुमेका क्षणहरू सँगै बसेर गरेका गफहरू, सुम्सुम्याएका स्पर्सहरू सबै ‘मेरा’ अमुल्य वैभव-सम्पतीहरू, तिमी सर्वश्व मेरो,  तर  यो ‘मेरा मेरा’ भन्ने मुन्धुमको ‘म’ भेटिन्न कतै!

रातो गुलाफ  तिमीले दिएको रातो गुलाफ सुकेर गयो जिन्दगीको सिउँदोमा सिन्दुर हालेर गयो तिमीले दिएको रातो गुलाफ नांगो थियो उदांगो खुशीमा प्रेमको पर्दा हालेर गयो तिमीले दिएको रातो गुलाफ केही बोलेन चुपचाप वतासमा प्रेम गीतहरू भरेर गयो तिमीले दिएको रातो गुलाफको आँखा थिएन इसारामै तिम्रो दरवारको बाटो देखाएर गयो तिमीले दिएको रातो गुलाफको मुटु थिएन कसरी हो हाम्रो मायामा धढकन घोलेर गयो तिमीले दिएको रातो गुलाफको सपना थिएन हाम्रो विपनीको सुन्दर नक्सा कोरेर गयो तिमीले दिएको रातो गुलाफको ओँठ थिएन चुम्बनले यो गरीबको  ढुकुटी नै भरेर गयो तिमीले दिएको रातो गुलाफको हात थिएन भरोसाको बलियो आलिङगन दिएर गयो तिमीले दिएको रातो गुलाफमा मन्दिर थिएन हेर्दा हेर्दै मायाको अलौकिक देवी दिएर गयो तिमीले दिएको रातो गुलाफमा रगत थिएन नबोली मायामा अजम्बरी आत्मा भरेर गयो तिमीले दिएको रातो गुलाफ, गुलाफ मात्र देखे त्यसले मायाको एक स्वर्ग रचेको कसैले देखेन तिमीले दिएको रातो गुलाफ कतै छैन अहिले मेरा अंग-प्रत्यंगमा उमंग भरेको कसैले देखेन तिमीले दिएको रातो गुलाफ, फुल मात्र कहाँ हो र त्यसले भित्र दुइआत्मा जोडेको कोही देख्नै सक्दैन तिमीले दिएको गुलाफ, कति महान रहेछ, रातो गुलाफले बाहेक हाम्रो प्रेमकथा अरुले लेख्नै सक्दैन ।

के घमण्ड गर्छौ?  परेलाले झिम्झिम् गर्दा, त्यो नाथे भुत्लाको चाल त रोक्न सक्दैनौ नाकको प्वाल चिलाउँदा, औँला नघुसारी बस्न त सक्दैनौ झर्न थाले दुइ थोपा, आँशु पनि रोकेर राख्न सक्ने तागत छैन यति कमजोर नाथे तिमी किन यति घमण्ड गर्छौ? भोक लागेको रोक्न सक्दैनौ तिर्खा लागेको खप्न सक्दैनौ पिसाब लागेको रोक्न सक्दैनौ दिशा लागे छेक्न सक्दैनौ, तिमी यति कमजोर मुलाङ्खरे तर पनि किन तिमी यति घमण्ड गर्छौ? खैनीको तलतल थाम्न सक्दैनौ रक्सी खाने चाहना रोक्न सक्दैनौ बिलिनो भए एक फित्को नुन तरकारीमा नहाली खान सक्दैनौ साथीहरूको प्रगती देखेर, पोल्ने ईर्श्यालाई थाम्थुम गर्न पनि सक्दैनौ आफैभित्रको चन्चले मनसँग हार्ने तिमी किन यति घमण्ड गर्छौ? निँद्रा लागे रोक्न सक्दैनौ कुतकुति लागे हाँसो थाम्न सक्दैनौ, मूर्ख रिस उठे पनि थाम्न सक्दैनौ, आफ्नो कलकलाउँदो जवानी रोकेर राख्न सक्दैनौ आफैसँग सँधै हार्ने "हरुवा" तिमी बजिया किन घिनलाग्दो घमण्ड गर्छौ?

आत्म-निर्णय तिमीमा ईमान्दार हुने गुण पनि छ तिमीमा बेईमान हुने गुण पनि छ ईमान्दार हुने कि बेईमान? निर्णय तिम्रो आफ्नै हो । तिमीमा दयालु हुने गुण पनि छ तिमीमा राक्षस हुने गुण पनि छ दयालु हुने कि राक्षस? निर्णय तिम्रो आफ्नै हो । तिमीमा नैतिकवान हुने गुण पनि छ तिमीमा भ्रष्ट हुने गुण पनि छ नैतिकवान हुने कि भ्रष्ठ? निर्णय तिम्रो आफ्नै हो । तिमीमा खुशिसँग जिउँने गुण पनि छ तिमीमा दिक्दार जिन्दगी जिउँने गुण पनि छ खुशीसँग कि दिक्दार जिन्दगी जिउँने? निर्णय तिम्रो आफ्नै हो । तिमीमा सबैलाई सम्मान गर्ने गुण पनि छ तिमीमा सबैलाई घृणा गर्ने गुण पनि छ सम्मान बाँड्ने कि घृणा छर्ने? निर्णय तिम्रो आफ्नै हो । तिमीमा सबैसँग बदला लिने गुण पनि छ तिमीमा सबैलाई माफ गर्ने गुण पनि छ बदला लिने कि माफ दिने? निर्णय तिम्रो आफ्नै हो । तिमीमा मुलुकप्रति गद्दारी गर्ने गुण पनि छ तिमीमा देशभक्तीको गुण पनि छ गद्दार हुने कि देशभक्त हुने? निर्णय तिम्रो आफ्नै हो । बस्, मेरो कविताले यत्ति भन्छ - तिमी जे जे काम गर्छौ त्यो तिम्रै निर्णय हो, तर – तिम्रा कामहरूको असर भने सबैभन्दा पहिले तिमी आफैले, र तिम्रा सन्तान लगायत समाजले भोग्नु पर्छ ।

खोक्रो देशभक्ती कांग्रेसका मानिस सब खत्तम छन् भन म मानौँला एमालेका मानिस सब खत्तम छन् भन म मानौँला माओवादीका मानिस सब खत्तम छन् भन म मानौँला राप्रपाका मानिस सब खत्तम छन् भन म मानौँला तर नेपालको बिरुद्ध खोक्यौ भने तिम्रो टाउकोदेखि पाइताला सम्म चिरिदिन्छु मुलुकको प्रधानमन्त्री खत्तम छ भन म मानौँला मुलुकका मन्त्रीहरू सब खत्तम छन भन म मानौँला मन्त्रालयका ब्युरोक्रेट्सहरू सब खत्तम छन भन म मानौँला हरेक तहका अड्डाका कर्मचारी सब खत्तम छन भन म मानौँला तर नेपालको बिरुद्ध खोक्यौ भने तिम्रो टाउकोदेखि पाइताला सम्म चिरिदिन्छु सर्वोच्च भनिने साँसदहरू खत्तम छन भन म मानौँला न्यायमूर्ति भनिने न्याधीसहरू खत्तम छन भन म मानौँला लोक सेवाका हाकिमहरू खत्तम छन भन म मानौँला योजना आयोगका सदश्यहरू खत्तम छन भन म मानौँला हर आयोगका आयुक्तहरू खत्तम छन भन म मानौँला अख्तियारका मठाधीशहरू खत्तम छन भन म मानौँला तर नेपालको बिरुद्ध खोक्यौ भने तिम्रो टाउकोदेखि पाइताला सम्म चिरिदिन्छु सबै ठूला व्यापारीहरू काला बजारी हुन भन म मानौँला म्यान पावर कंपनीहरू लाखौँ मानिसलाई लुटिरहेछन् भन म मानौँला चोर-डाकाहरूलले शहरमा गुण्डाराज चलाई रहेछन् भन म मानौँला पेट्रोल पम्पका व्यापारीले थोपाथोपा चोरी रहेछन् भन म मानौँला होटल वालाहरुले, मरेको कुखुराको मासु खुवाईरहेछन् भन म मानौँला बलात्कारीहरूले दिउँसै युवतीलाई लुच्छ्दा पुलिस चुपचाप छ भन म मानौँला तर नेपालको बिरुद्ध खोक्यौ भने तिम्रो टाउकोदेखि पाइताला सम्म चिरिदिन्छु                                      यहाँ सिआइए घुसेर पार्टीहरूलाई मनपरि उफार्छ भन म मानौँला भारतको दुताबासले राजनितिज्ञहरू खरीद गरेर मनपरि गर्छ भन म मानौँला युरोपियन युनियनले, बाइबल जताततै रोप्यो भन म मानौँला विदेशीको विज्ञापनमा, मीडीया विकेर हैरान छ भन म मानौँला हिन्दु फण्डामेन्टालिष्टहरूले, नेपाल हाम्रो मात्र हो भने भन म मानौँला जनजाति र मधेशीलाई यहाँ खसहरुले जहिले दले भन म मानौँला तर नेपालको बिरुद्ध खोक्यौ भने तिम्रो टाउकोदेखि पाइताला सम्म चिरिदिन्छु नयाँ-नौलो संबिधान च्यातेर फाल्दिए हुन्छ भन म मानौँला हरेक एकात्मी ऐनहरू जलाएर खरानी पारे हुन्छ भन म मानौँला संघीयताको नाममा, उही सामन्ती विकेन्द्रीकरण भो भन म मानौँला हरेक सरकारले, एकएकवटा खोला बेचे भन म मानौँला सिमान्तका मानिसलाई हेप्ने अन्यायीहरूकै हालिमुहाली चलिरहेछ भन म मानौँला तर नेपालको बिरुद्ध खोक्यौ भने तिम्रो टाउकोदेखि पाइताला सम्म चिरिदिन्छु मन्दिरका पुजारीहरू खत्तम छन् भन म मानौँला पढाउँने प्रोफेशरहरू, बिकेर खत्तम छन् भन म मानौँला स्कुलका पसल खोल्नेहरू खत्तम छन् भन म मानौँला अस्पतालका डाक्टरहरू खत्तम छन् भन म मानौँला पाइलट र ड्राइभरहरू, अनैतिक र खत्तम छन् भन म मानौँला तर नेपालको बिरुद्ध खोक्यौ भने तिम्रो टाउकोदेखि पाइताला सम्म चिरिदिन्छु मसँग अब केही छैन, नक्कली मौलिक अधिकार बाहेक केही  छैन काम पाउँने अधिकारको ग्यारेण्टी छैन यो सरकार मन परेन भन्ने अधिकार छैन प्रदुशित खाना खान्न भन्ने अधिकार छैन लुटिन-ठगिनबाट बच्ने अधिकार छैन मेरो पहिचान लिम्बु हो भन्ने अधिकार छैन मसँग अब सिरिफ ‘नेपाल’, भन्ने केही नदिने र साझा हुन नसकेको अमुर्त र सिल्ली एउटा पहिचान छ खवरदार मेरो खोक्रो पहिचानको बिरुद्ध खोक्यौ भने, तिम्रो टाउकोदेखि पाइताला सम्म चिरिदिन्छु

बेइमान इमान  सपनाको कात्रो खोलिरह्यौ        इमानले चुपचाप छोपिरहेँं        फललाई तिमीले टोकिसकेछौ        बिरुवा वागमा रोपिरहेंँ!        इमानमा हिलो छ्यापिरह्यौ        आँसुले दागलाई मेटिरहेँं        गीतलाई तिमीले बाँधिसकेछौ        सारङ्गी मात्र म रेटिरहेंँ!        'गाउँदै जा,' मलाई भनिरह्यौ        चिरेर छाती गाइरहेंँ        छलेर हरिताल हालिसकेछौ        पञ्चामृत ठानी खाइरहेँ!                 घाउमा पलपल घोचिरह्यौ        किटेर दाह्रा म खपिरहेँं        रगतको होली खेलिसकेछौ        आँसुको अबीर म थपिरहेंँ!                 बाटोमा काँडा छरिरह्यौ        अञ्जान पाइताला टेकिरहेंँ        संगीनले छाती रोपिसकेछौ         कविता शान्तिको लेखिरहेंँ!        डाकेर ल्याउन भनिरह्यौ        आमालाई मैले ल्याइरहेंँ        नाङ्गोे तिमीले पारिसकेछौ        बाँकी टुलटुल च्याइरहेंँ!                 सुँंघेर थुंगा फालिरह्यौ        टिपेर माला गाँसिरहेंँ        खोसेर माला भिरिसकेछौ        छोपेर मुख म हाँसिरहेंँ!        कष्ट हजारौँ दिइरह्यौ        सहँदै आफूलाई फेरिरहेंँ        सबथोक तिमीले लुटिसकेछौ        छक्क परेर हेरिरहेंँ!        डोलीमा चढेर बसिरह्यौ        पिल्सियो काँध यो बोकिरहेंँ        शीरमा तिमीले टेकिसकेछौ        मेरो आक्रोश रोकिरहेंँ!        घरिघरि मुटुमा थिचिरह्यौ        सकी नसकी थामिरहेंँ        छातीमा घुस्सा हानिसकेछौ        सुस्तरी नीलडाम छामिरहँें!        हात पाउ जोडी बाँधिरह्यौ        टोकी बन्धन खोलिरहेंँ        ओठ पनि मेरो सिइसकेछौ        तै पनि मनमन बोलिरहेंँ!        बादल हाली टालिरह्यौ        बिजुली आँखा सल्काइरहेंँ        गोडा नेलले बाँधिसकेछौ        तैपनि पाइला लम्काइरहेंँ!                 दिमाग हरदिन भुटिरह्यौ        चलन कस्तो यो सोचिरहेंँ        बाटोमा पर्खाल हालिसकेछौ        भत्काएर जान घोचिरहेंँ!        नाच्न हर साँझ लाइरह्यौ        मजबूर पाइला नाचिरहेंँ        वेदना लाखौं लादिसकेछौ        हिसाब एक एक साँचिरहेंँ!        भाग्यको खेला भनिरह्यौ        पक्क परेर सुनिरहेंँ        अभागी तिमीले पारिसकेछौ        बठ्याइँ तिम्रो गुनिरहेंँ! अवतार के के लिइरह्यौ  चढाई फलाहार पुजिरहँें दिनलाई रातमा फेरिसकेछौ अनौठो चाल यो बुझरहेंँ! बजारमा बारबार बेचिरह्यौ मलाई मैले निखनिरहेंँ कालो सृष्टिमै मिसाइसकेछौ उज्यालो मात्र म निफनिरहेंँ! तिमीले मार्न खोजिरह्यौ बाँच्न मैले सिकिरहेँ अँध्यारो तिमीले रोपिसकेछौ घाम जून तारा टिपिरहेंँ! उखेली फाल्न तानिरह्यौ जमीनमा जरा टेकिरहँें मृत्युको फैसला लेखिसकेछौ  मुटुलाई मैले छेकिरहेंँ! किन हो हाँगा छाँसिरह्यौ भएर पालुवा पलाइरहेंँ गल्लीमा थुंँगा फालिसकेछौ तैपनि वासना चलाइरहेंँ! गरेर खिसी हाँसिरह्यौ भित्र भित्र म रोइरहेँ तिमीले संग्राम थालिसकेछौ बन्दुक मात्र म छोइरहेँ! बनेर असिना चुटिरह्यौ उचाली मुना कामिरहेंँ चट्याङ परेर झरिसकेछौ दुखेको मुटु म थामिरहेँ! बनेर आगो पोलिरह्यौ बाफको पंख यो हालिरहेँं भएर भुमरी बेरिसकेछौ तरबार पङ्खको चालिरहेंँ! बादल दौडी ठोकिरह्यौे झलिलि बिजुली चम्किरहेंँ भएर पर्वत रोकिसकेछौ उफ्री नाघी लम्किरहेंँ! पहिरो छातीमा झारिरह्यौ बनेर मैदान रोकिरहेँ कम्मरसम्म त डुबाइसकेछौ दाँतले ओठ म टोकिरहेँ! बार्दलीमाथि टाँगिरह्यौ रङ्ग गुमाई सुकिरहेँं पीठमा भाला रोपिसकेछौ मात्र म बाटो ढुकिरहेँ! रगतको रोटी खाइरह्यौ पसिना मात्र म झारिरहेंँ जाल बुनेर हानिरह्यौ बन्धनहरुलाई उधारिरहेंँ! विषालु वायु फुकिरह्यौ इन्तुन चिन्तु भई ओइलिरहेंँ आकार मेरो मेटिरह्यौ बनी निराकार फैलिरहेंँ! वारिपारि तरिरह्यौ  पुल बनेर तारिरहेंँ आरनभित्र झोसिसकेछौ जली जली आफूलाई खारिरहेंँ! सृष्टिको गीत गाइरह्यौ स्रष्टा म रोटी मागिरहेंँ पसल तिमीले थापिसकेछौ आफूलाई बिक्रीमा टाँगिरहेँ! धातुझैँं पोली गालिरह्यौ धारिलो धार टल्किरहेँ निभाई मार्न फुकिसकेछौ चुलामा घरघर सल्किरहेँ! धर्म पुराण सिकाइरह्यौ मैले जीवन पढिरहेंँ नास्तिक बिल्ला लाइसकेछौ कर्ममै अघि अघि बढिरहेंँ! धर्मको पर्दा हालिरह्यौ ढकनी गोप्य उघारिरहेँ खोक््र्को इज्जत सिइसकेछौ  टाँका त्यसको उधारिरहेंँ! देउता बेची कमाइरह्यौ भाडाको देवी खोजिरहेँ अप्सरा तिमीले हरिसकेछौ जसलाई पे्रयसी रोजिरहेँ! दासलाई जस्तै दाँजिरह्यौ नमानी म्याद गुजारिरहेँ कैयौंँ बिगार गरिसकेछौ  सृष्टिलाई मात्र म सुधारिरहेंँ! बन्दुक गोली छोडिरह्यौ  निसाना म पनि ताकिरहेँ थुन्ने झ्यालखान रचिसकेछौ आफूलाई स्वाधीन राखिरहेँ! चैनको दर्बार जखिरह्यौ काँडाको तर्बार पक्रिरहेंँ फूलको जोवन फाँडिसकेछौ कविता वागमा फक्रिरहेँ! जुवा थमाई हाँकिरह्यौ रामराम! रामराम!! भनिरहेंँ लोकको छाला काढिसकेछौ कुकर्म तिम्रा गनिरहेंँ! समाधि हाली ढोगिरह्यौ  मारेको किन हो सोधिरहेँ तस्वीर टाँगी पुजिसकेछौ आडम्बर तिम्रो भोगिरहेँं! सुराहीबाट हालिरह्यौ ओठको प्याला थापिरहेंँ प्रपञ्च के के रचिसकेछौ  सत्यको काव्य म छापिरहेँ! विजयी गाना गाइरह्यौ धून बनेर थर्र्किरहें किन हो मुटुमा दरिसकेछौ व्यथा भएर म चर्किरहेँं! युगलाई सर्वदा ढाँटिरह्यौ सन्देश साँचो उदाइरहेंँ फरेब झूठो लाइसकेछौ जमाना नौतुन छाइरहेंँ! फूलको चुल्ठो तानिरह्यौ हो कि प्रणय ठानिरहेंँ दालमा कालो राखिसकेछौ युगको छातिले छानिरहेँ! विधान बन्धन रचिरह्यौ नसकी बाँधिन तोडिरहेंँ अघिपछि तगारो हालिसकेछौ स्वाधीन पाइला मोडिरहेँ! पाताल जङ्गल बुनिरह्यौ पसेर बाटो खोलिरहेंँ पहरा लहरा छेकिसकेछौ वारपार झाडी छिचोलिरहेँ! मैलो कालो पोखिरह्यौ जुनेली पिढीमा लिपिरहेंँ बाँसुरी तिमीले भाँचिसकेछौ बिनायो कर्दले खिपिरहेंँ! जातपात के के लादिरह्यौ मानव कर्म गरिरहेंँ उँचनीच रेखा कोरिसकेछौ सभ्यता सुन्दर भरिरहेंँ! श्रमको मूल्य तोकिरह्यौ अमूल्य कीर्ति म दिइरहेँं फाइदा लाखौँ जोडिसकेछौ प्रशंसा सोपान पिइरहेंँ! आजलाई मात्र सोचिरह्यौ भोलिको सुर्ता गरिरहेंँ दूरदृष्टि गुमाइसकेछौ चाँदीका घेरा हालिरहेँं! भाग्यमा के के लेखिरह्यौ जसलाई दिन दिन फेरिरहेँ जूनको रोटी बेलिसकेछौ ताराको झु48डमै हेरिरहेंँ! दुनियाँ लोक सुकाइरह्यौ प्यासी छाती म लुकिरहेँ फूलको हाँगा लाछिसकेछौ फलको डाली म भुकिरहेँ! सेवाको बाटो खोजिरह्यौ नजिकै असहाय पल्टिरहेँ प्रजापति आफूलाई भनिसकेछौ कानुनकै दफाले सल्किरहेँ! वेद पुराण घोलिरह्यौ  मुछेर व्यञ्जन खाइरहेंँ अफिम त्यसमा हालिसकेछौ झम्झम् मस्त म गाइरहेँ! दुनियाँ लाटो पारिरह्यौ मैले चेत जगाइरहेंँ भूमि किनबेच गरिसकेछौ अनाज खेती लगाइरहेँ! बमले बस्ती रोकिरह्यौ आँसुको पट्टी बाँधिरहेंँ अँध्यारो जगमा हालिसकेछौ घामको अश्व म छाँदिरहेँ! हरदिन तल तल गिरिह्यौ  दिएर काँध उठाइरहेंँ कालो बादल ढाकिसकेछौ आँधी नचाई फुटाइरहेंँ! जुवा काँधमा हालिरह्यौ युगको हलो खिचिरहेंँ उब्जनी तिमीले भरिसकेछौ पसिना धर्तीमा सिंचिरहेँ! मुहान छेकी बाँधिरह्यौ मूल बनेर फुटिरहेँ थुनी प्रवाह रोकिसकेछौ  धार नदीको छुटिरहेँ! ज्ञान भिखारी बनिरह्यौ बुद्धिको पोया बाटिरहेंँ घृणाको नोट छापिसकेछौ असर्फी दिई साटिरहेँं! बनी गोमन चुसिरह्यैा प्रेमको दूध पस्किरहेँ मुटुमै मेरो डसिसकेछौ नसा नसामा झस्किरहेँ! बनाई बाजा ठोकिरह्यौ घिनिघिनि...तकथै...घन्किरहेँ तार बनाई कसिसकेछौ संगीत खिरिलो तन्किरहेंँ! बनाई नाटक खेलिरह्यौ मञ्चमा जीवन घोलिरहेंँ सम्वाद उल्टो लेखिसकेछौ सूत्रधार भई बोलिरहेँ! तालमा फोहर फालिरह्यौ भएर कमल ढाकिरहेँ उल्टो बाटो खनिसकेछौ जिन्दगी सोझो हाँकिरहेँ! बनाई चङ्गा छोडिरह्यौ पखेटा चाली तैरिरहेँ अँध्यारो सबतिर छरिसकेछौ उज्यालो जगमा ओइरिरहेँ! हिउँले पर्वत पुरिरह्यौ उचाई थपी अग्लिरहेंँ रापिलो गृष्मले सेकिसकेछौ कोशी भई बग्न म पग्लिरहेँ! भीर भै पहरा उभिरह्यौ लत्री सुनाखरी झुलिरहेंँ कालो इन्साफ थालिसकेछौ मगमगी वासना डुलिरहेँ! रसका थोपा लुटिरह्यौ महको बुँद झैँ थुप्रिरहेंँ सिध्याई दिएको ठानिसकेछौ प्राण भै पोसिलो उफ्रिरहेँ! सप्सपी जाल हानिरह्यौ  सललल सट्ट म छलिरहेँ ड्याम्म तलाउ थुनिसकेछौ सपनी जलको चलिरहेंँ! सिमसिमे पानी पारिरह्यौ इन्द्रेणी नवरङ्ग झारिरहेँ जङ्गली तस्कर बनिसकेछैा बाटिका फलको बारिरहेँ! बनाई हलो ताछिसकेछौ जमीन बाँझो जोतिरहेँ राक्षस रुप धरिसकेछौ मान्छेको बुट्टा म पोतिरहेँ! थरिथरि औजार किनिरह्यौ तर्कको फौजले भिडिरहेंँ आरोप उग्रको लाइसकेछौ देशभक्त जेलमा सडिरहेँ! समाई रालो तानिरह्यैा घण्ट म टङ...टङ...बजिरहेंँ तिमीले आगो लाइसकेछौ आरती बनेर सजिरहेँ! सिँंगौरी खेली डुक्रिरह्यौ रमिता हेरी तर्किरहेंँ भित्तामा जोर सिङ भाँचिसकेछौ  जीतको पालो म पर्खिरहेंँ! पराया किन हो पारिरह्यौ मानवी साइनो केलाइरहेंँ दुश्मन तिमीले ठानिसकेछौ मित्रको हात यो फैलाइरहेँ! भाखा दिन दिन फेरिरह्यौ ढुकढुकी तिम्रा छामिरहेँ कविता तिमीले च्यातिसकेछौ लयमा जिन्दगी खामिरहेँ! दम्भमा भुलभुल उम्लिरह्यौ विनासकाले ठानिरहेंँ विपरीत बुद्धि लिइसकेछौ अफसोस् गहिरो मानिरहेंँ! तक्मा छातीमा टाँसिरह्यौ कोमल हृदय दुखिरहेंँ जीतको उद्घोष गरिसकेछौ कुरीकुरी लागेर लुकिरहेँ! घाउमा मुङ्ग्रो हानिरह्यौ पीलो दर्दको फुटिरहें ह्याकुला छुरीले चिरिसकेछौ खुनको धागोले खुटिरहेंँ! लिहीमा राखी पिटिरह्यौ तीर बनेर उडिरहेंँ गोल बनाई खेलिसकेछौ गोलगोल भद्रगोल गुडिरहेँ! कोइलीको फूल राखिरह्यौ कागको ओथ्रा बसिरहेंँ अधुरो सृष्टि छोडिसकेछौ फूलमा तातो पसिरहेंँ! थान्को मान्को गरिह्यौ तुलसी आँगन रूँघिरहेँ बाज मलाई थुनिसकेछौ खोंगी चुच्चोले ठुँगिरहेँ! फणाले स्वाँ स्वाँ भनिरह्यौ गरुड बनेर आइरहेँ डस्नलाई निसाना ताकिसकेछौ नृत्य पो ठानेर रमाइरहेँ! ऐनको पर्खाल हालिरह्यौ बनेर धमिरा लागिरहेंँ घोषणा शान्तिको गरिसकेछौ शान्तिकै डरले जागिरहेँ!        बनाई बिजुली बालिरह्यौ        छाया तिम्रो देखाइरहेंँ        युगको इतिहास मिचिसकेछौ        साहित्य सत्य लेखाइरहेंँ!        अँध्यारो घर घर पसिरह्यौ        आफ्नै छाँया हराइरहेँ        राष्ट्रलाई बन्धकी राखिसकेछौ        देशको माया कराइरहेँ!        जुलूस अगाडि बढिरह्यौ        नजिकै राष्ट्र म झोक्रिरहेँ        देशको गरिमा गाइसकेछौ        मुलुक म हरपल खोक्रिरहेँ!        उन्यू भएर उमि्ररह्यौ        वसन्त म पात पात डुलिरहेंँ        शक्तिले अन्धा बनिसकेछौ        बिहानी पूर्वमा खुलिरहेंँ!        दिन दिन माया मारिरह्यौ         तिमीमै बाडुली चलिरहेँ        मृत्यु बनेर घेरिसकेछौ        छातीमा ढुकढुकी हालिरहेँ!

विस्तारै ! विस्तारै !! न्यानो गर्भ आमाको पनि छुट्ने रहेछ विस्तारै ममता-काख र कोक्रो पनि छुट्ने रहेछ विस्तारै काँचो-सुनको बालापन पनि छुट्ने रहेछ विस्तारै उम्लेको जवानी पनि कतै छुट्ने रहेछ विस्तारै निरन्तर नित्य सबै फेरिन्छ विस्तारै ! विस्तारै !! जसलाई पनि मायाले जितिने रहेछ विस्तारै रिसराग आवेशले आफै हारिने रहेछ विस्तारै राजाको शासन पनि त ढल्दो रहेछ विस्तारै एक्लो ध्यानी वुद्ध त फैलिने रहेछ विस्तारै निरन्तर नित्य सबै फेरिन्छ विस्तारै ! विस्तारै !! भर्भराउँदो सफलता पनि छुट्ने रहेछ विस्तारै अनेक प्रेम-बन्धन पनि छुट्ने रहेछ विस्तारै लोभ-लालच-घमण्ड पनि छुट्ने रहेछ विस्तारै शाखासन्तानकै स्नेह पनि छुट्ने रहेछ विस्तारै निरन्तर नित्य सबै फेरिन्छ विस्तारै ! विस्तारै !! मान-सम्मान प्रशंसा सबै छुट्ने रहेछ विस्तारै जगको जन्जाल जिन्दगी छुट्ने रहेछ विस्तारै आत्मै बाँध्ने पिरती पनि छुट्ने रहेछ विस्तारै दौलत-शक्ती-घमण्ड पनि छुट्ने रहेछ विस्तारै निरन्तर नित्य सबै फेरिन्छ विस्तारै ! विस्तारै !! आफ्नै ज्यानको माया त छुट्ने रहेछ विस्तारै धडकनबाट प्राण समेत छुट्ने रहेछ विस्तारै परमाणुमै मिलेर अस्तित्व छुट्ने रहेछ विस्तारै सुन्यमै म पनि छुट्ने रहेछु विस्तारै! विस्तारै!! मरेपछि त फेरिन्छ सबथोक विस्तारै! विस्तारै!!

तिमी को हौ?  तिमी के हौ? तिमीलाई पहिलोचोटि देखेपछि मेरा हाराएका घाम जून भेटेजस्तो लाग्यो तर तिमीले भन्यौ यी त मेरा आँखा हुन् ! मेरो सपना पनि हराएको थियो हेर्दैलाँदा त्यो पनि तिमीमा भेटेजस्तो लाग्यो तर फेरि तिमीले भन्यौ यो त मेरो शरिर हो मेरो आफ्नो फैलावट हो मेरो संगीत हराएको थियो अचानक एक दिन तिम्रो ढुकढुकीमा भेटेजस्तो लाग्यो तर तिमीले प्रमाणसहित भन्यौ यो त मेरो हृदय बोलेको हो त्यसै गरी मेरो खुसि पनि हराएको थियो हेर्दै जाँदा त्यो पनि तिम्रो ओँठहरुमा अल्झिएको पाएँ तर फेरि तिमीले भन्यौ यो त मेरो मुस्कान हो अब म के भनौँ अब म के सोचौँ तिमी मेरा अमुल्य सम्पतिको थुप्रो हौ ? कि मेरो सानो देशको सानो झुप्रो हौ ? भन भन तिमी के हौ ? तिमी को हौ ?

सगरमाथा नाङ्गै देखिन्छ कुनै छलकपटको चीसो योजना थाल्न हो कि या कुनै झुप्रोहरूको छातीमा सर्दी हाल्न हो? शान्तिको कुनै ओस्याईलो गीत गाउन हो कि या कुनै गुराँसको कलकलाउँदो थुँगा अँठ्याउन हो? आफ्ना केही सुकिला भारदार हिमालहरू लस्करै राखेर सगरमाथा कुनै गोप्य वार्ता गरिरहेको देखिन्छ पहाडै पहाडको घुइँचो घारीमा सबैभन्दा माथि उछिट्टएर फक्रेको हिमालको थुङ्गा उदाङ्गै देखिन्छ जताबाट हेरेपनि सगरमाथा नाङ्गै देखिन्छ ! प्रायः कुनै आरोहण दलको पाइतालाले शिरमा टेकेको देखिन्छ कहिले कुनै अराइएका चित्रकारहरूले एक टुक्रा क्यानभासमा लेखेको देखिन्छ बादलको थोत्रे बक्खु पनि फाटिसकेको गौरवको बिचरो चुचुरो हृवाङ्गै देखिन्छ जताबाट हेरे पनि सगरमाथा नाङ्गै देखिन्छ ! बुद्धको खप्परबाट सापटी लिएर दुइटा आँखाहरू स्तूपाहरूमा टाँसेर गुम्बाहरू हेरिरहेछन्- विदेशीको भरौटे भएका सपुतहरू स्वदेशी डोकोमा विदेशी झण्डा बोकिरहेका छन् नेपाली चुचुराको सिउँदोमाथि फरफराउन ढुक्कै विदेशी झण्डाहरू उक्लिरहेका छन् झोक्रिएर बसेको सिङ्गो हिमालय विवश र उदाङ्गै देखिन्छ जताबाट हेरे पनि सगरमाथा नाङ्गै देखिन्छ !

प्रेमपत्र   फैसला लेखिरहेछ न्यायधीश चाकडीका पर्दाहरु थिचेर हार्मोनियमका संगीतकार कुनै नवाबको गीतमा संगीत भरिरहेछ गीतकार भ्यात्ते कुर्सी बकस दिनेको नाममा गीत लेखिदिँदैछ बिलमा मन्त्रीको दाम लिखिरहेछ व्यापारी गायक ठूलो जागिर दिनेको गीत गाइरहेछ प्रोफेसर विषालु शोधपत्र लेखाइरहेछ एउटा म छु एकान्त कुनामा तिमीलाई प्रेमपत्र लेखिरहेछु ! नेता, केटीहरूलाई वेश्यालय पठाइरहेछ बाबु, छोरालाई दर्बानालय पठाइरहेछ सरकार, युवक बेच्ने-किन्ने सम्झौता नवीकरण गर्न प्रतिनिधी पठाइरहेछ छोरो, अस्पतालमा पुर्‍याएकै दिन आमा स्वर्गे भएको खबर घरतिर पठाइरहेछ एउटा म छु एकान्त कुनामा तिमीलाई प्रेमपत्र पठाइरहेछु ! सपना, एउटा नौलो मानिस पर्खिरहेछ छोरीको यौवन बलात्कार पर्खिरहेछ सबै किसिमका नदीहरूमा एकैचोटि आउँने बाढी देशले पर्खिरहेछ मसानघाट, प्रजतन्त्रको लास पर्खिरहेछ एउटा म छु एकान्त कुनामा तिम्रो प्रेमपत्र पर्खिरहेछु ! पुरस्कृत सफल भ्रष्टाचारी प्रशंसा-पत्र चुमिरहेछ सम्मानित स्मगलर अभिनन्दन-पत्र चुमिरहेछ हाकिमको पाउ चुमिरहेछ जागिरे चुमिरहेछ बन्दुकले मानिसको छाती म छु एउटा एकान्त कुनामा तिम्रो प्रेमपत्र चुमिरहेछु ! धूर्तताको बाइबल पढिरहेछ पादरी मौलवी जल्लादहरुसँगै कुरान पढिरहेछ सुनको धम्मपद पढिरहेछ लामा ब्राह्मण पढिरहेछ षडयन्त्रको गीता म छु एउटा एकान्त कुनामा तिम्रो प्रेमपत्र पढिरहेछु !

दाइजो कविता मसँग दुइटा स्वस्थ आँखा छन् मलाई एउटा भए दुनियाँको कालो सेतो हेर्न पुगिहाल्छ तिमी एउटा आँखा लैजाऊ कतै बेच त्यसले शिरबन्दी किन । मसँग दुइवटा लगनशील हात छन् मलाई एउटा भए जिन्दगीको कविता लेख्न पुगिहाल्छ एउटा हात तिमी लैजाऊ कतै बेच त्यसले रङ्गीविरङ्गी चुराहरु किन । मसँग एक मुठी चोखो मुस्कान छ जो मेरो ओठमा बेलायक देखिन्छ बिक्ला कि कतै बजारमा लैजाऊ, बेच र सपनासँग मिल्दो रङ्गको एउटा पछ्यौरा किन । मसँग एउटा फूलजस्तो खुशीको बिरुवा छ जो मेरो छातीमा सप्रिन सकेको छैन कुनै सौखिनले फूलदानीमा सजाउन किनिदेला कि ? लैजाऊ, सौखिनहरुको प्रदेशमा बेच त्यसैले रहर जस्तो गुन्यू चोलो किन । कतै नबिकेको मसँग एक गाग्रो पसिना छ, लैजाऊ त्यसले कपाल नुहाइदेऊ बग्दा-बग्दै पनि नसिद्धिएको मसँग दुइ थोपा आँसु छ, लैजाऊ, त्यसले गोडा धोइदेऊ । राक्षसहरुबाट मुस्किलले जोगाइराखेको मसँग अलिकति शुद्ध रगत छ, लैजाऊ अक्षतासँग मुछेर निधारमा लगाईदेऊ सम्पतीको नाममा मसँग यही कविता छ, लैजाऊ, पछ्यौरामा दाइजो हालिदेऊ । मसँग आर्शिवादको एउटा ताजा थँगा छ, लैजाऊ शिरमा राखिदेऊ, र तिम्रो तर्फबाट यति थपिदेऊ- कि युद्ध शुरु भइसकेको हुनाले उसको प्यारो अङ्कल गरिबीको मोर्चा छोडेर छोरीको विवाहमा आउनै सकेन ।

तिहार र देश   बन्दुक धेरै भुकेकाले, कागहरू अचेल गाउँ-घरतिर आउँदैनन् यसपाली त तस्बिरै राखेर काग-पूजा गर्न छोरीलाई भन्नु पर्ला धेरै भइसक्यो वस्तुभाउहरू गोठमा असुरक्षाको नुन-पानीले दुब्लाएका छन् कोरली र बाच्छाहरू बम-गोलाले सोत्तर भएका छन् गाईको सट्टा यसपाला कूश राखेरै लक्ष्मी पूजा गर्न श्रीमतीलाई भन्नु पर्ला चाढपर्व आइसक्यो केही गर्‍या छैन ज्यान जोगाउँदै केही भ्याएको छैन... हेडमास्टरको कुर्सीछेउमा अपहरणको छाँयाले हात लम्काईसक्यो बेरोजगार मृत्यु काम खोज्दै मर्निङवाकमा सबेरै भेटिन्छ त्रासको आगोले चुलाहरू सेल-रोटी पाकाउँन छोडेर गाउँ-समाज ढाकेर कालो धुवाँ छादिरहेछन् देशवासी हो ! होसियार !! मुलुकको लम्पसार मानचित्रको शिरमा अचेल नयाँ नयाँ शिर्षकहरू दाउ खोज्दैछन् तिहार त गए पनि अर्को वर्ष फेरि आउला तर एकचोटि कतै गएपछि फर्केर आउँदैन देश ।

गीत जिन्दगीको   आफ्नै स्पन्दनहरूले रचेर गीत जिन्दगीको आफ्नै ढुकढुकीको हालेर संगीत जिन्दगीको आफ्नै गुन्गुनाहट्ले गाइरहेछु गीत जिन्दगीको कुनै धूर्त ईश्वरले भरेकोभए धून जिन्दगीको कुनै पातकी राजाले गाएकोभए गीत जिन्दगीको कहाँ पाउँथेँ र गाउँन मेरो गीत जिन्दगीको? ठीकै गरेछु, नदिएर नांगो देउतालाई संगीत भर्न जिन्दगीको राम्रै गरेछु, नदिएर कालो शासकलाई गाउँन गीत जिन्दगीको नत्र, मैले घाम-छायाँसँग लाप्पा खेल्दाको लय र ताल सुनिन्थे’न संगीतमा यो जिन्दगीको नत्र, पसिनाको देउरालीमा टाँगेको झण्डाजस्तो फर्फराउँथे’न आरोह-अवरोह यो जिन्दगीको धेरैभयो गाएको तीतो-पीरो र अमिलो जिन्दगीको दु:खको हिमाल बोकेर त दिनरात गाउँनै पर्थ्यौ सुखको रक्तचाप पनि गाउँनै पर्‍याछ गीत जिन्दगीको कहिले साथीभाइसँग प्यालाको रक्सिझैँ छचल्किँदै कहिले पाखण्डीहरूसँग पौँठजोरीको मुठभेडमा हार-जीतको तरवार-युद्ध पनि लडेँ जिन्दगीको जताततै फैलिएका अचाडु नियत विरुद्ध इन्क्लाबको दावानल पनि गाएँ यही जिन्दगीको मानेँ कि हार्मोनियमको कुनै शास्त्रीय नोटमा ठ्याक्क मिलाएर गाउँन सकिन होला के भो त? मैले आफ्नै स्वर-स्केल गाएँ जिन्दगीको पीडाको मौसमी कुहिरोभित्र निसास्सिएको बखत चट्याङको अग्निझिल्को पनि गाएँ जिन्दगीको था'थिएन, लडाइँ त जीवनभर खेल्नुपर्ने खेल रै'छ तर, किमार्थ टेक्न दिईन कतै घुँडा जिन्दगीको हो, कदापी गाईन पीठ फर्काई भाग्ने गीत जिन्दगीको ।

सम्पर्क  धेरै भयो शहरमा… चप्पल जुत्ता पहिरेर मात्र हिँडेको र पाइतालाको धर्तीसँग सोझो सम्पर्क टुटेको गाडी चढेर मात्र यात्रा गरेको र बाटोसँग खुट्टाको सोझो सम्पर्क टुटेको पाइपबाट आएको पानी खाएको र धाराको सङलो पानीसँग प्यासीको सोझो सम्पर्क टुटेको धेरै भयो शहरमा… धेरै भयो शहरमा… प्लाष्टिकको फुलले बैठक कोठा सजाएको र जिउँदो फुलका धडकनसँग सोझो सम्पर्क टुटेको नाकमा मास्क ओढेर हिँड्न थालेको र वतासको जवानीसित प्राणको सोझो सम्पर्क टुटेको विदेशी गीत घरघरमा घुसेर बज्न थालेको र मारुनीसँग पुर्सुन्नेको सोझो सम्पर्क छुटेको गितारको झ्याङझ्याङ झुङझुङमा हल्लिएको र मादलसँग सोरठी भाकाको सोझो सम्पर्क टुटेको काठको निर्जिव पुरानो कुर्सिमा ड्युटी बासेको र जमिनको उर्जासँग मुलाधार चक्रको सोझो सम्पर्क टुटेको धेरै भयो शहरमा… धेरै भयो शहरमा… सेमिनार-सभा र कक्टेलका हिपोक्रेट सभाहरूमा भाग लिएको र जन्ती-मलामीका लस्करसँग सोझो सम्पर्क टुटेको फोन र मोबाइलबाट दुनिया संजाल बढाएको र हितैसी छातीको न्यानो अँगालोसँग सोझो सम्पर्क टुटेको कम्प्युटर हस्ते डिजिटल विश्वासका ई-मेलहरू पठाएको र हत्केलाहरूसँग प्रेमपत्रको सोझो सम्पर्क टुटेको बाबुले छोरालाई र छोराले आमालाई कचहरीमा नंग्याएको र हृदयहरू जोड्ने रक्तनसाका हार्दिक जुइनाहरू टुटेको धेरै भयो शहरमा… धेरै भयो शहरमा… सिरिफ यायावरझैँ बाँचेको जुलुसमा सँगै हिँड्ने सहकर्मीसँग पनि मनका नाराहरू भिन्नाभिन्नै छन् चिया पसलमा भेटिने छिमेकीको पनि   भित्री मनका तरंगहरू आ-आफ्नै छन् भट्टीका ग्लास-फ्रेण्डहरूसँग पनि दोस्तीका कलेजाहरू हात मिलाउँदैनन्  पार्टीमा भेट हुने दाजु-भाइका पनि हेराहेर गर्ने आँखा पाकेर रातापिरा भएका छन्  मास्टर-बेडरुमको कठघरामा लोग्ने स्वास्नीको नियमित भेट त हुन्छ तर ढुकढुकीको इजलासमा प्रितीको वहस चल्दैन ऊफ ! यी आपसमा मन पटक्कै नमिले पनि सँगै टाँस्सिएर बसेका घरैघरहरूको बेढंगे शहरमा न मैत्रीका किटाणु नाशक किरण उदाउँदाछन् न करुणाका कोपिलाहरू मुस्कुराउँदाछन् न मुदिताको सुगन्ध वातावरणमा मिसाउँदाछन् तथापी, धेरै भयो यो खण्डहर-शाहरमा…. यमराजको निरंकुश जुँगा विरुद्ध पनि विक्रम सुब्बाले कविता लेखिरहेको धेरै भयो यो शहरमा… धेरै भयो…

सिंहदर्वार  जुन उपत्यकामा 'सिंह' कहिल्यै थिएन  कसको कैफियती वीर्यले तँ बास्टार्ड ‘सिंहदर्वार’ जन्मिस्, र मुलुकको भीर-पाखा र दूरदराजका मनुवाका खुन-पसिना खैँचेर बैभव कमाईस्? सिंहदर्वार, तँ चुपचाप केही नबोली सँधै, हरेक नेताका मुखमा दाह्रा-बंगारा जडान गरिदिन्छस् जसले मानिसको सिकार पक्रेर तेरो निम्ती कवाफ जुटाईदिन्छन् जन-जनको सेवक जागिर पाएका हाकिम र कर्मचारीका औँलाहरूमा तँ हिंस्रक नंग्राहरू जडान गरिदिन्छस् जसले रैथाने मानिसको निरीह छाती लुछेर तेरो लागी छोएला र सेकुवा ल्याईदिन्छन् म छक्कै परेकोछु, कि - तेरो बा-आमा सिंह-सिंहिनी नै थिए भने तेरो नाक त थेप्चो हुनु पर्ने हो, आँखा चिम्सा हुनु पर्ने हुन् झ्याप्प दाह्री-जुँगा कुन ककेशीयनकोबाट तेरो ओँठ र चिउँडोमा सारिस्? धुर्त खुराफाती दिमाग कुन चाण्क्यको खप्परबाट आफ्नोमा हालिस्? भन्, तेरो आसली रुप के हो 'सिंहदर्वार'? मलाई शंका लागेकोछ, कि- भारतीय नस्लको कुनै हरामी सिंहले कान्तिपुरको कुकुर्नीलाई वीर्य दान गरेपछि तँ जन्मेको पो हो कि 'सिंहदर्वार!' खाँट्टी 'सिंह' त यति धेरै अत्याचारी नहुनु पर्ने हो भन्, तँ जन्मिँदा वरिपरिका कति तामाङका जवान रगत-पसिना पिईस्? अनेक कालखण्डहरूमा सातसाल सम्ममा कति नागरिकलाई तुरुङ ठोकेर मारिस्? कति ईमान्दार जनतालाई शुलीमा झून्ड्याइस्? कति पतिव्रतालाई चीतामा शती चढाईस्? कति बाहुन-टाउको चारपाटे मुडेर भन्ञ्याङ कटाइस्? कति राजालाई तरुनी-रक्सीले मताएर आफ्नो निम्ती ‘राजदण्ड’ हात पारिस्? आफुलाई 'सिंहदर्वार' भन्दै, यहीँबाट एकतन्त्रे राणा शासन कसरी चलाइस्? आफुलाई 'सिंहदर्वार' भन्दै, यहीँबाट निरंकुश राजतन्त्र कसरी चलाइस्? आफुलाई 'सिंहदर्वार' नै भन्दै, यहीँबाट उत्ताउलो-कांग्रेसी साशन कसरी चलाइस्? आफुलाई 'सिंहदर्वार' भनेरै, यहीँबाट पञ्चायती हिजडा शासन कसरी चलाइस्? 'सिंहदर्वार'कै आडमा लुकेर, यहीँबाट नौलो प्रजातन्त्रको नाटक कसरी खेलिस्? आफुलाई 'सिंहदर्वार' भनेरै, यहीँबाट गणतन्त्रको न्वारानको दिनैदेखि कसरी मुलुकलाई खाल्डोमा हालिस्? बोल, सिंहदर्वार, बोल ! जुन उपत्यकाको ईतिहासमा 'सिंह' कहिल्यै थिएनन् भने, तँ कसको कैफियती वीर्यले 'दरवार' भएर जन्मिस्? नबोली चुपचाप अझै मुलुकलाई वर्वाद गर्छस् भने अब म, भुइँचालो भएर तँलाई ध्वस्त पार्नेछु त्यसपछिको मुलुकमा ‘दर्वार’का निम्ती केही हुने छैन, तर जनताका ‘घर्बार’का निम्ती सबथोक हुनेछ ।

प्रणयतत्व   थाहा छ, अब छिट्टै मर्दैछु म मरेपछि यो ज्यानको 'पृथ्वी'[1]तत्वका परमाणुहरू छरेर उर्वर बनाउँनुछ बगैँचा तिम्रो र प्रणय दिवशका दिन, तिम्रै लागी हाँगामा गुलाफी-गुलाफी मुस्कुराउनुछ मृत्युपछि म भित्रको 'जल'[2]तत्वका वाफहरू घोलेर रोमान्टिक छाँगा-छहरासँग नाच्दै झर्नेछु त्रीशुली गंगाको दोभान कुइनेटोमा रह-दहको अंगालो खोलेर स्वागत गर्नेछु, तिमी    मेरो मायाको सङलो जलमा निथ्रुक्कै पौडिनु तिम्रा हर अंगका घेराहरू औँलाले छोएर सुमधुर प्रेमको जलतरंग बजाउँनुछ मरणपछि मभित्रको 'वायु'[3]तत्वलाई हुलेर तिम्रो सप्तरंगी आभामण्डलमा अक्सिजनका मलिक्युलहरू मिसाउँनुछ र चुपचाप पलपल स्वासप्रस्वास हस्ते, तिम्रा  हरेक लम्बाई-चौडाईमा प्राण भएर सल्बलाउँनुछ  नश्वर ज्यान त्यागेपछि मेरो 'अग्नी'[4]तत्वलाई मिसाएर सूर्य-तेज किरणमा झुल्किनुछ, र हरेक जिउँदो रक्तकणको गोठालो भएर, तिम्रा तन्तुहरूमा नित्य न्यानो-मायाको दीयो बाल्नुछ यो जुनी छोडेपछि मेरो 'आकाश'[5]तत्वलाई तिम्रै शयन कक्षको अन्तरिक्षमा टाँग्नुछ जसको आयतनभरि हर रात प्रणय-प्रेमको धून बनेर आकाशवाणी गरिरहनुछ जसको लय र सुर-तालमा समर्पित भएर, हाम्रा ढुकढुकीले खुशीको सरगम हर साँझ गाउँनुछ जुनी फेरेपनि मेरा सबै अनमोल तत्वहरू तिम्रै अमनचयन खातिर खर्च-खपत गर्न सकुँ जति पटक मरेपनि पुन: तरो-ताजा जुनी लिन तिम्रो हृदयमा जरा हालेर खुरुखुरु सर्न सकुँ

वाध्य ओ प्रजातन्त्रसँगै अमेरिकाबाट आयातीत एलसेसियन कुकुर, तिमी हेर्दा गज्जबको देखिन्छौ दुनियामा जसलाई पनि टोक्न सक्ने तर, तिमीलाई पाल्ने समय र स्रोत मेरो ढुकुटीमा छैन तेसैले तिमीलाई  भुस्याहाहरूकै हुलमा छोड्न म बाध्य छु ओ भारतको अनुमतीमा किनिएको सान्दार कालो र चिसो बन्दुक - एसएलआर तिमी कुनै पनि छिमेकीलाई मार्न सक्छौ तर, एउटा हत्या गर्न कति षडयन्त्र रच्नु पर्छ ! कुन दिन मलाई नै मार्ने हौ? था'छैन जसप्रति मेरो मनमा हजार संका उब्जिन्छन् तेसैले तिमीलाई भरोसा नगर्न म बाध्य छु संसारको सबैभन्दा खतरनाक हतियार कुनै रिमुटले संचालित ओ कुनै भव्य राजनैतिक पार्टी नेता ! कसैले डिजाईन गरेका मीठा सपना बाँड्छौ कसैले चाबि दिएको खेलौनाजस्तो तर, मेरा समस्याले गाँजेको निद्रामा तिमीले दिएको सपना टाँस्ने ठाउँ छैन, र तिमी मेरो लागी बेकामको थोत्रो सिआइडी हौ र तिम्रा षडयन्त्रहरूको जाली रुमालले मेरो मुलुकको भलो नहुने कुरा बुझ्न बाध्य छु कोही हाँसे सिआइएको कुकुर हाँसेजस्तो लाग्छ यहाँ कुनै बन्दुक नाल देखे "र"को आँखा देखेजस्तो लाग्छ यहाँ कुनै "नेता" खुंखार सिआइडीको थुतुनोजस्तो लाग्छ यहाँ म अचेल यस्तै देख्न बाध्य भएकोछु म जस्तै बाध्य कोही छ? भएदेखि मेरो चौतारीमा आउँनु हामी संगै बसेर नित्य चिलाउँने घाउहरू कन्याउँला…

रगत   रगतको आफ्नै मगज हुँदैन दिमागका हरेक रेसामा रगत नपुगे वुद्धि मर्ला र समाज बदल्ने संघर्षको मार्गचित्र केले सोच्ने? रगतको आफ्नो आँखा हुँदैन आँखाका नानीले रगत खान नपाए दुनिया हेर्ने दृष्टी मर्ला र, स्वतन्त्र मानिसका अनुहार केले हेर्ने?   रगतको छुट्टै कान हुँदैन एयरड्रमका तन्तुहरूमा रगत नपुगे संगीत श्रव्यशक्ती पनि मर्ला र, मानिसको विजयी गीत केले सुन्ने? आफ्नो ओठ पनि हुँदैन रगतको अधरका हरेक चुम्बनमा रगत नपसे आमाको ममतामयी म्वाई पनि मर्ला र, मायालाई ज्युँदो र न्यानो कसरी राख्ने? रगतको आफ्नो रुद्रघण्टी हुँदैन पुग्दो रगत स्वाश-नलीमा सिंचित नभए गर्धन मर्ला र निर्जीव गलाले मुलुकको गर्विलो गीत कसरी गाउँने? रगतको आफ्नो हात पनि हुँदैन देशबासीका सहस्र बाहुमा रगत नपुगे पाखुरा र हत्केलाहरू मर्लान् र ठूठाजस्ता हातले हतियार नसमाएपछि सिमानाका प्रत्येक गौँडामा देशको रखवारी कसरी गर्ने? कुनै किसिमको मुटु पनि हुँदैन रगतको मुटुलाई जीवनदिने अणुहरूमा रक्तकण नपुगे मुटुको ज्यान जाला र मृत मुटुले सिंगै मुलुकको ढुकढुकी कसरी बोलिदेला?    हुँदैन फोक्सो पनि रगतको आफ्नो फोक्सोका दुबै फप्लेटामा नित्य रगत नपुगे फोक्सो मर्ला र निर्जिव फोक्सोले   जातजातका इन्द्रेणी सास कसरी बोल्ने?    पाठेघर पनि हुँदैन रगतको हरेक जवान युवतीका गर्भाशयमा नियमित स्वच्छ रगत नपुगे सृष्ठीको मुहान सुक्ला र क्रन्तीवीर जन्माउँने मातृसपना कसरी पुरा हुने? रगतको हिँड्ने गोडा पनि हुँदैनन् खुट्टाका हड्डी, नसा र मांसपेसीहरूमा मनग्गे रगत नपुगे, पाइलाहरू मर्लान् त्यसपछि, साश्वत परिवर्तनको क्षितिजतिर इन्क्लाबी जुलुसमा कुन कदमहरू बढ्ने?

व्याकरण  जताततै जातजातका जुलुस जागेर तीरझैँ तेजिला प्रश्न तेर्स्याईरहेछन् - हतियारकै धन्दा चलाउँनको लागि युद्धको बजार खोल्ने व्यापारीको गतिविधी र अमेरिकन मन्त्रीको विदेश यात्रामा के फरक छ ? दुनियाँ लुट्ने मल्टिनेशनल कंपनीको तमसुक र अमेरिकाको खुँखार मुनिमजस्तो लाग्ने विश्वबैँकको व्याजदरमा के फरक छ ? संसारभरि सुलसुलेझैँ काम गर्ने यूएनका अनुहार र पेण्टागनका रिपोर्टहरूमा के फरक छ ? जालोझैँ फैलिएका दातृसँस्थाका आँखा र ह्वाइटहाउसको खुँखार नजरमा के फरक छ ?   यी प्रश्नवाचक वाक्यहरूमा वक्य गठन र ह्रश्व-दीर्घ मिलेको छ कि छैन हेर्नुस् त सम्पादक शर्माजी ! सामन्तहरूले जुवा खेल्ने क्लव र कांग्रेसको बैठकमा के फरक छ ? कांग्रेसको पुच्छरको झुप्पा र बल्खु दरवारको जुँगामा के फरक छ ? स्वाँठ राजकुमारहरूले जाँड खाने भट्टी र राप्रपाको च्याँखे दाउमा के फरक छ ? लठैत र हुल्लडबाजहरूको डाङडुङे ग्याङ र मिलिसियाहरूको कार्यशैलीमा के फरक छ ? सबैभन्दा फटाहा मानिसको हरकत र जासूसहरूको गोप्य बैठकहरूमा के फरक छ ? कुनै षडयन्त्रकारी अड्डाका अकिञ्चन योजना र सिंहदरबारको गिदीजिब्रोमा के फरक छ ? यी जिज्ञासाहरूमा कला र शैली मिलेको छ कि छैन ? हेरिदिनोस् त समालोचक त्रिपाठीजी ! जनजाति, महिला र दलितको टाउको देखाएर क्षेत्री-बाहुनको ह्याकुला बेच्ने मासु पसल र व्यवस्थापिकाको पटांगिनीमा के फरक छ ? कानुनी डाकाका हातको हँसिया-हथौडा र पाखण्डी सरकारी विभागहरुमा के फरक छ ? खुँखार चोरहरूलाई सुरक्षा दिने किल्ला र अदालतका पर्खालहरूमा के फरक छ ? घुस र कमिशनका हड्डी चपाउँने बंगारा र सरकारी कर्मचारीहरूमा के फरक छ ? भेडाका गर्धनमा गाडिएका ब्वाँसाका दाह्रा-नंग्रा र देशवासिले तिरेको कर खाएर मोटाएका विधायकहरूमा के फरक छ ? कर्णाली र लिम्बुवानको गर्धनमा हान्न निरंकुस काठमाण्डुले उचालेको खुँडाको धार र यो संविधानका नियतहरूमा के फरक छ ? यी सोधनीहरुमा व्याकरण मिलेको छ कि छैन ? हेरिदिनोस् त भाषाविद पोखरेलजी !

लम्पट राजतन्त्र  कुनै सम्मानित सभामा बनाएर मलाई प्रमुख अतिथी पहिर्‍याएर खादा-माला आसन ग्रहण गराउँदा मेरो अंगअंग र रक्तकण सबै हुन्छन् प्रफुल्ल कुनै मालामाल समिति-कमिटीको अध्यक्ष बनाई गर्न दिए मलाई बैँक खाताको चेकमा हस्ताक्षर हात-आँखाका तन्तुतन्तु मेरा दंगदास हुन्छन्, भने खोइ ढल्यो लम्पट राजतन्त्र म भित्रको? चिनेजानेको मानिसले बाटोमा ढोग-दण्डवत-नमस्कारले गरे सम्मानभने भित्र पस्छ अनौठो उर्जा र जिउ दिनभर मक्ख पर्छ कसैले 'हजुर' भनेर गरे संबोधनभने यी कान हुँदै पस्छ खुशी नसानसामा हरेक हप्ता-दशदिनमा पत्रपत्रिकातिर भाषण गर्दैको फोटो छापिएको मेरो देख्दा शिरमा शिरपेच र हातमा राजदण्ड मेरा निम्ती कायमभएझैँ हुन्छ, भने खोइ ढल्यो लम्पट राजतन्त्र म भित्रको? म खासमा केही नजान्ने हुस्सु मानिस तर लेखेको कुनै पुस्तकको भुमिकामा 'प्रेरणाको लागि धन्यवाद' भनि मेरो नाम लेखेभने बिजुली-तागत मेरा नौवै नारीमा जर्मुराउँछन् कार्यक्रममा कुनै विमोचन-उद्घाटनको मलाई साभपति-प्रमुख अतथी बनाएको क्षण खाँट्टी सम्राट भएजस्तो हुन्छ म भित्रको मानिस छिन-छिन, दिन-दिन र समय-समय शक्तीबर्धक यी प्रशंसाका क्याव्सुलबिना बाँच्नै सक्दिन म यो दुनियामा किन भने म खोक्रोछु भित्रभित्र पुरै र बाहिरिया-देशी-विदेशी क्रितृम पम्पले बाँचिरहेछु, भने खोइ ढल्यो लम्पट राजतन्त्र म भित्रको?

मेरो कथा   आफनो मतलबको फूल भर्‍यो सग्लो मेरो मन भाँचेर आफनो धून बजाउने बाँसुरी बनायो मेरो सपनाको ऊनी धागो उधारेर आफनोलागि न्यानो स्वीटर बुन्यो मेरो इज्जतको लम्वाई समेटेर आफनो घमण्डको पगरी बनायो मेरो कविता लेख्ने कलम समाएर मेरै मुस्कानलाई थुन्ने जेलको नक्सा बनायो दुःखमा संगै बसी खिचेर टाँगेको हाम्रो तस्बिरलाई भित्ता समाउंदै भुइँबाट उक्लेको चीसो ओसले छुन थाल्यो । मेरो छातीको ढुकढुकी निकालेर आफनो घडीको समय दिने टिकटिके बनायो मेरा हार्दिक र इमान्दार प्वाँखहरु लिएर आफनो स्वार्थको घोडालाई बाइपङ्खी बनायो मेरो धैर्यको ह्याकुला लिएर आफनो कालो टाउको बिसाउने सिरानी बनायो मेरो विश्वासको आरनमा हालेर आफ्नो पित्तलको हृदयलाई सुन बनायो मेरो भक्कानो फुटेर निस्केको गीतलाई आफनो व्यक्तित्व टल्काउँने पालिस वनायो हाम्रो तस्वीरको फलामे फ्रेमलाई अदृश्य खियाले विस्तारै विस्तारै खान थाल्यो । मेरो हृदयको डुँगा खियाएर आफ्नो लागि असला माछा मार्यो मेरो आँखाको नर्सरीबाट उज्यालोको विरुवा उखेलेर सम्वन्धको उपत्यकामा अँध्यारोको खेती गर्यो उसलाई आफनै मुटु बनाएर राखेको अपराधमा मलाई काटेर मबाट उसले आफुलाई वाहिर निकाल्यो जमानाको अनुहारमा अनौठो रगत-आँसु पोतियो । यो कथा विस्तारै वातावरणमा फैलिएपछि धमिलो भएको मानवीय मानचित्र सुस्त-सुस्त हल्लिरहृयो !

सम्पर्क  धेरै भयो शहरमा… चप्पल जुत्ता पहिरेर मात्र हिँडेको र पाइतालाको धर्तीसँग सोझो सम्पर्क टुटेको गाडी चढेर मात्र यात्रा गरेको र बाटोसँग खुट्टाको सोझो सम्पर्क टुटेको पाइपबाट आएको पानी खाएको र धाराको सङलो पानीसँग प्यासीको सोझो सम्पर्क टुटेको धेरै भयो शहरमा… धेरै भयो शहरमा… प्लाष्टिकको फुलले बैठक कोठा सजाएको र जिउँदो फुलका धडकनसँग सोझो सम्पर्क टुटेको नाकमा मास्क ओढेर हिँड्न थालेको र वतासको जवानीसित प्राणको सोझो सम्पर्क टुटेको विदेशी गीत घरघरमा घुसेर बज्न थालेको र मारुनीसँग पुर्सुन्नेको सोझो सम्पर्क छुटेको गितारको झ्याङझ्याङ झुङझुङमा हल्लिएको र मादलसँग सोरठी भाकाको सोझो सम्पर्क टुटेको काठको निर्जिव पुरानो कुर्सिमा ड्युटी बासेको र जमिनको उर्जासँग मुलाधार चक्रको सोझो सम्पर्क टुटेको धेरै भयो शहरमा… धेरै भयो शहरमा… सेमिनार-सभा र कक्टेलका हिपोक्रेट सभाहरूमा भाग लिएको र जन्ती-मलामीका लस्करसँग सोझो सम्पर्क छुटेको फोन र मोबाइलबाट दुनिया संजाल बढाएको र हितैसी छातीको न्यानो अँगालोसँग सोझो सम्पर्क टुटेको कम्पयुटर हस्ते डिजिटल विश्वासका ई-मेलहरू पठाएको र हत्केलाहरूसँग प्रेमपत्रको सोझो सम्पर्क टुटेको बाबुले छोरालाई र छोराले आमालाई कचहरीमा नंग्याएको र हृदयहरू जोड्ने रक्तनसाका हार्दिक जुइनाहरू टुटेको धेरै भयो शहरमा… धेरै भयो शहरमा… सिरिफ यायावरझैँ बाँचेको जुलुसमा सँगै हिँड्ने सहकर्मीसँग पनि मनका नाराहरू भिन्नाभिन्नै छन् चिया पसलमा भेटिने छिमेकीको पनि   भित्री मनका तरंगहरू आ-आफ्नै छन् भट्टीका ग्लास-फ्रेण्डहरूसँग पनि दोस्तीका कलेजाहरू हात मिलाउँदैनन्  पार्टीमा भेट हुने दाजु-भाइका पनि हेराहेर गर्ने आँखा पाकेर रातापिरा भएका छन्  मास्टर-बेडको कठघरामा लोग्ने स्वास्नीको नियमित भेट त हुन्छ तर ढुकढुकीको इजलासमा प्रितीको वहस चल्दैन ऊफ ! यी आपसमा मन पटक्कै नमिले पनि सँगै टाँस्सिएर बसेका घरैघरहरूको बेढंगे शहरमा न मैत्रीका किटाणु नाशक किरण उदाउँदाछन् न करुणाका कोपिलाहरू मुस्कुराउँदाछन् न मुदिताको सुगन्ध वातावरणमा मिसाउँदाछन् तथापी, धेरै भयो यो खण्डहर-शाहरमा…. यमराजको निरंकुश जुँगा विरुद्ध पनि विक्रम सुब्बाले कविता लेखिरहेको धेरै भयो यो शहरमा… धेरै भयो…

शान्ति दरिद्रता   धेरै दिनपछि चिया पसलमा मनमिल्ने साथीहरूसँग आज भेटेँ छुट्टिँदा उनीहरूबाट पाएको शान्ति घरसम्म पुग्ने गाडी-भाडा तिर्दै सिद्दियो  र फेरि शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । पुस्तकालयका तृपिटक पढेँ पन्ना-पन्नामा च्यापिएर बसेको  शान्तिलाई दिमागमा उतारेर आउँदै थिएँ जुलुसमा लाठी चार्ज भयो गिरफ्तार भएँ हिरासतभित्र कैद दिमागमा शान्तिको पर्दा नै च्यातियो र फेरि शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । गुम्बामा पसेँ बुद्धका सुनको तेस्रो नेत्रबाट झरेको शान्ति-भष्महरू थापेर पाकिटमा हालेँ बाटैमा मेरो पाकिट मारियो गुम्बासम्म जाने-आउँने बाटो-घाटो पाकिटमार-ईटहरूले बनेको देखेर दिक्क लाग्यो र फेरि शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । शहीदगेटमा एक भद्र मानिस भेटेँ उनका राष्ट्रवादी अनुभूतिहरूले दंग परेर मुलुकको मानचित्रमा देशप्रेमको कुचिले शान्ति पोतिरहेको थिएँ छिमेकीले सिमानै मिचेर घर बनाएपछि मेरो देशप्रेमी कलेजो फलामको झिरमा उनियो र फेरि शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । मसानघाटमा एक विदुशी चिन्तकलाई भेटेँ ‘लोभ-लालच नगर्नु ! यी सबै अनित्य हुन्’ भन्ने उनको चिन्तन-प्रवचनले दिक्षित म मेरो लिम्बुवानमा ताल्चै नलाई ओछ्यान पसेँ विहान हेर्दा मुलुक अर्काको चार किल्लामा पसेछ घरको धुरीहुँदै झुल्केको अशान्तिले मेरो आँगन ढकमक्क ढाक्यो र फेरि शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । मरूभूमिको बालुवा पर्वतमा दुइ-चार स्वर्ग घुमिसकेको कविलाई भेटेँ उनका सुन्दर कविताहरू सुनेर मैले दुनियाँलाई बगैँचा र मानिसलाई रंगिन फूल देख्न थालेँ तर एकदिन आफ्नै दाजु-भाइबाट अंशबंडामा ठगिँदाको पीडाले म रन्थनिएँ र फेरि म शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । चिहानघारीको पार्कमा बरिष्ठ गायकका राष्ट्रिय गीतहरू सुनेपछि मेरो हरेक तन्तुतिर दगुरिरहेको रगतसँगै देशभक्तीको लय बग्न थालेजस्तो लाग्यो तर रगत जाँचमा क्यान्सरका सेलहरू देखिएपछि शरिरका नशाभरि मलामीहरू हिँडिरहेजस्तो लाग्यो र फेरि म शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । विश्वबैंकको बैठक कक्षमा एक प्रख्यात उद्योगपतिलाई भेटेँ उनका औद्योगिक रणनीतिहरू सुनेर मुलुकमा वेरोजगारी चाँडै हटला भनि ठानेँ लगत्तै तिनले बैँकहरुलाई ठगेको प्रतिवेदन पढेँ अर्थतन्त्रका हरिया पातजस्ता मेरा हातहरु किरा-फटेङ्ग्राले खाएर झिक्रै पारेको देखेँ र फेरि म शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । पशुपतिको प्रांगणमा एकजना पुजारीलाई भेटेँ उनले गाएका इश्वर-लिप्त भजनहरु सुनेँ भगवानप्रतिको उनको आस्था देखेर देवताका इमान्दार मुनिम भेटेजस्तो लाग्यो तर मूर्तिचोरका नायकको योजना मुताबिक चोर्दा-चोर्दै मुर्तिसहित पक्राउ परेर ठिंग उभिएको काँचको पर्दामा उसलाई देखेँ मेरो मनको पुरातत्वनै भत्कियो र फेरि म शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । मन्त्रालयमै आफ्नो जरा उमारेका एक गजलकार-नोकरशाहलाई भेटेँ उसले शुसाशनका अंग-प्रत्यंगहरू चिरफार गरेर रेसा-रेसा देखाइदियो अब जनताले सुलभ किसिमले सेवा पाउलान् भनि ढुक्क भएर म आफ्नै सुतिखेतीमा लागेँ तर ऊ भ्रष्ट भएको सप्रमाण रहस्य खुल्यो शुसाशनको कुरा चोर-चंडालकै काफिया भएको देखेर फेरि म शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । हिमाल हाँसेकै छ, वतास आफ्नो यात्रामा घुमेकै छ फुलहरू फुलेकै छन्, चराचुरुंगी र पुतली नाचेकै छन् क्षण-क्षणमा लुटिएकोछ सिरिफ यौवन शान्तिको जस्तो कि पार्टी कार्यालयहरूमा दिउँसै नंग्याएर लुटिँदै छ जवानी लोकतन्त्रको

अर्धज्यान   आमाको हेरचाहमा हुर्केको तिम्रो दृष्टीकोण तिमीले मेरै आँखाका जोर गमलामा सारिसकेपछि अब मायालु नजरले हेराहेर गरे पुग्छ हाम्रो उमङ्गको कुनै दंगदास तस्विर खिच्नु पर्दैन तिम्रो मुहारका नर्सरीबाट कलमी ओँठहरू मेरो अधरका बगैँचामा तिमीले सारिसकेपछि अब पलपल चुम्बनको पराग चाखे पुग्छ मधुपर्कका निम्ती पराई थुङ्गाहरू चाहार्नु पर्दैन बा-आमाको आशिर्वाद मुताबिक उमेरको पंखले उडिहिँड्ने बैसालु तिम्रो मनलाई मेरो मायाको आकाशमा तिमीले टाँगिसकेपछि अब राती मैले झ्याल खोलिदिए पुग्छ तिम्रा जुनेली पाउहरुलाई मेरो खोपीमा झार्न    छुट्टै कुनै बायुपंखी भर्‍याङ हाल्नु पर्दैन आमाका हत्केलाको सुरक्षा घेराबाट तिमीले आफ्नो नगदी मुटुकलेजो निकालेर मेरो छातीको खातामा जम्मा गरिसकेपछि मैले अब निरन्तर ढुक्ढुकी ब्याज बोले पुग्छ हाम्रो पिरतीको बुलन्द गीतलाई छालाको मृदंग बाजाले बक्तव्य बनाएर बजाउँनु पर्दैन आमाको न्यानो काखबाट तिम्रो शिर राजिखुशी साथ मेरो अँगालोमा सुम्पिसकेपछि मेरो गरम रक्तचापले सुमसुम्याईदिए पुग्छ मायाको उर्लँदो ज्वारभाटा खोज्दै छुट्टै कुनै सागर किनारतिर पुग्नु पर्दैन म पुरुष ! कुनै जातको जीन-विजन   तिमी नारी ! विजनमा ज्यान भर्ने गतिशील रगत अर्थात, हामी आफु अधुरा दुवै अर्धज्यान मात्र ! अपूर्व पूर्णताको खोजिमा थिएँ म शायद पूर्णताकै अन्जान खोजिमा शायद थियौ तिमी पनि हेर्दाहेर्दै मौसम मुताबिक पाकेको झरिलो मेरो जवानी तिम्रो लाली यौवनमा घोलिसकेपछि अब तिमी केवल धर्ती भईदिए पुग्छ कुनै असली नश्लको पुरानो शिवलिङ्ग सामु शंख घण्टको नारा लाउँदै सृष्टी गुहार्नु पर्दैन

किताब लेखिँदैछ अब एउटा नयाँ किताब  मानिसहरू भन्दैछन् – किताबको कुनै पनि अध्यायमा कुनै पनि नश्लका  राजाका जुँगावाला टोपीले शिर उठाउँने छैन रानीका कुटील मुस्कान कतै पोतिने छैन युवराजका कामुक ठट्टाहरूको विवरण लेखिने छैन युवराज्ञीको शिरमा दैवी शक्तीको ताज पहिर्याइने छैन के के होला त त्यो किताबमा ? किताबको कुनै पनि खण्डमा पार्टीका अड्डाहरू भाडाका टाँगन घोडा बाँध्ने अस्तवल हुने छैन मन्त्रालयका नयाँ कुर्सीमा पुरानो छाँयाले जागिर खाने छैन कतैबाट संचालित कुनै सिल्लीहरूले संसदको माइकबाट हाम्रो कानसम्म विष फुक्ने छैन गाउँ-घर-टोलको सुरक्षाको निम्ती कुनै विदेशी राइफल भर्ति हुने छैन के के होला त त्यो किताबमा ? किताबको कुनै पनि दफामा महिलाका उज्याला आँखा थुन्ने आँशु हुने छैन रैथाने मानिसको किपटका पर्खालबाट ढुंगा थुतेर पुराण वाचन गर्नेको आशन निर्माण हुने छैन स्वदेश गानको ढुकढुकी चल्दा दलितका छातीको धुनलाई विरहको पहिरोले तान्ने छैन मधेसका निकुञ्जहरूबाट निस्किरहेका सुगंधहरूलाई कसैले देसद्रोही कुर्ता र अनागरिक सुरुवाल पहिर्याउँने छैन कर्णालीको नौरंगे डाँफेलाई फसाउँने इन्द्रजाल हुने छैन के के होला त त्यो किताबमा ? किताबको कुनै पनि हरफमा लिम्बुवानको कञ्चनजंघामा स्वतन्त्र डुल्ने ध्वाँसे-थ्याप्चे चितुवालाई धराप थापिने छैन खम्बुवान-अरुणको हाक्पारालाई फसाउँने ढोडिया हुने छैन तमुवान र मगरातलाई धसाउँने पाताले छाँगो हुने छैन थरुहट र ताम्सालिङको निधारमा कालो वादल हुने छैन झुप्राका छानाहरू जगल्ट्याउँने वतासको तुफान हुने छैन खलंगातिर झरिरहेको बहुमुल्य जडीबुटी कथाको केवल असहाय घाइते पात्र हुने छैन तराइका अन्न सिरिफ चण्डालका लोकगीतको गेडा हुने छैन के के होला त त्यो किताबमा ? किताबको कुनै पनि अनुसूचिमा मानिसका मुटु-कलेजो भेदन गर्ने सुइरो हुने छैन छोरी-बुहारीको अस्मितालाई मुडाझैँ चिर्ने खञ्जहर हुने छैन किसानको खेतले विधवा बस्ने मौसम आउँने छैन मजदुरका हातहरू तुरुङ ठोक्ने शान्ति हुने छैन विद्यार्थीका पठनपाठन रोक्ने घडि घुम्ने छैन गायकले गीत गाउँदा कुनै हुकुमी ताल बज्ने छैन कविहरूका अराजक उडानलाई बाँध्ने संहिता हुने छैन स्वर्गजस्तो यो मेरो मुलुकमा राक्षस उत्पादन गर्ने कारखाना हुने छैन अब तिमी नै भन, के के होला त त्यो किताबमा ?

वर्णन सुन्दर छ जवानी चढेको तिम्रो जिउ तिम्रो काखीका ढिस्कोमा उम्रेका सग्ला पाखुरा सलक्क पाखुरामा फलेका हात  र सलसलाउँदा औँला फलेका हत्केलाहरू  जसले बोकेका थिए - इन्क्लाबी झण्डाहरू ! हातहरुलाई लाठ्ठीले गोदे र भाँचिदिए यत्तिबेला तिम्रा हातहरूमा  डम्म बाँधिएकाछन् प्लाष्टर–ब्यान्डेज प्लाष्टरले बेरबार गरेपछि पनि तिम्रा हातहरु नेपालको ईतिहासमा राजाका शासनजति भद्दा देखिएकाछैनन् । हात्तीका सुँडझैँ मिलेर सर्लक्क झरेका तिम्रा खुट्टा त्यहाँ जडित् इमान्दार तिघ्रा, घुँडा, पिँडुला र पाइताला जो सम्पूर्ण शक्तीसहित आन्दोलनमा हिँडिरहेका थिए खुट्टाका आँख्ला-आँख्लामा गोली हानेर भाँचे तर अझै पनि तिम्रा खुट्टाहरु यो मुलुकको गोठालो बिहिन सम्बिधानका दफाहरुझैँ छियाछिया भएका छैनन् । दुनियाको सबैभन्दा सुन्दर चित्र भन्नु ढकमक्क यौवन फक्रेको अनुहार हो हेरिरहुँ... लगातार हेरिरहुँजस्ता आँखा, नाक र गाला जडित तिम्रो वैसालु अनुहार मसालझैँ धपक्क बलेर नयाँ युगको नारा वातावरणमा फालिरहेथ्यो सृष्टिको त्यो कञ्चन फूललाई मुक्का र लात हानेर रक्त–रञ्जीत तुल्याए नील-डाम र घाउहरू देखिन्छन् मुखैभरि तर अझै पनि तिम्रो अनुहार, पार्टीका बाँदरहरुले लुछेर थाङथिलो पारेको यो मुलुकको लोकतन्त्रझैँ कुरुप देखिएको छैन ।

श्राप  गौँडा-गौँडामा सौन्दर्यहरु ड्युटीमा तैनाथ छन् क्याप्सुलजस्ता जवानीका ओठ उघारेर बाबरी फुलजस्ता गुरुङसेनी ङोलोस्योहरू अन्नपूर्णको दाँत जडेर सप्फा हाँस्दछन् बाटुलेचौरका सारङ्गीहरूलाई भोकै परे पनि हिमालको यौवनसँग दोहोरी गाएर सन्तुष्ट भएपछि मात्र निद्रा लाग्छ कविहरू, माछापुच्छ्रेको फेदमा फलेको स्नीग्ध वातावरणको पन्नामा मुटुको टुप्पाले कविता लेखिरहेछन् पाहुनालाई जेठाबुढाको भात र फापरको ढिँढोसँग गोलभेडामा टिम्बुरको छोपजस्तै मुस्कान पस्कन्छ माइली थकाल्नीको भान्छा घर तालतालका बडेबडे प्यालामै पसेर दिउँसै रमरम मातेर वतास पर्यटकका गर्लफ्रेण्ड सुँघ्दै हिँड्छ तपश्यामा मग्न पहाडहरूको ध्यान भंग गर्न वादलले विजुलीसँगै ताण्डव नृत्य थालेपछि हेर्दाहैर्दै पर्वत सृङखलाहरूमा उभिएका जून ताराका आँखाबाट झर्के थालमा सित्तल पञ्चामृत वर्षन्छ यहाँ, जताततै रोमाण्टिक जोडीहरू हेराहेर गर्छन् के के सम्झन्छन् र फिस्स हाँस्छन् अझ सुन्दर हुने होडबाजिमा उपत्यकाका हरेक छन्द र अनुप्रासहरु शालीग्रामजस्तै चिटिक्क चिल्लो भएर पेस हुन्छन् ओ सौन्दर्यले भरिपूर्ण रसप्लाविता ! ओ पोखरा !! तिमी देखेर मेरो पीताम्बर वैँस पनि हुरुक्कै भएकोले म श्राप दिन्छु कि - 'तिम्रो जवानी कहिल्यै नढलोस् !'

जो'वर्गका जेब्राहरू   जो'वर्गको उत्तरतिर फैलिएको निकुञ्ज केत्तुकीहरू फुलेका जङ्गला-पर्वत-श्रृङ्खलाभित्र भब्य रिजोर्ट वरिपरि वन्यजन्तु चरिरहेछन्  सेता-काला, काला-सेता धर्सा पोतिएका  टाटेपाङ्ग्रे मनमोहक जेब्राहरू देखिरहेछु दक्षिण अफ्रिकामा काला र सेता रङ्गहरू जेब्राका जीउमा आकर्षण भएर उत्रन लागेछन् तर सोमराजको मत फरक छ – जेब्राका महत्वपूर्ण अङ्गहरू सेतो रङ्गले ढाकेकोछ जस्तो कि खानीबाट सुन निकाल्न लाइसेन्स पाउँने बृटिशहरू बढी छन् जस्तो कि ठूला-ठूला ब्यापार व्यवसायहरूमा कालाहरू अझै मजदुर र कारिन्दा मात्र छन् । म देखिरहेछु, जोर सिङ्गे मैला गैँडाहरू थुतुनो गाडेर – सुन निकाल्न खनिरहेझैँ मैदानमा घाँस टोकिरहेछन् मण्डेला जेलबाट छुटे पनि काला हिप्पो पोटामस्हरू फोहोरी आहालबाट निस्कन थालेकै छैनन् काला-लाम्चा-थुतुना र ध्वाँसे जीउ भएका बबुनहरू एक-अर्काको निँधार हेरेर एक आपसलाई खिसी गर्दै हाँस्न व्यस्त छन् यी प्रकृतिका रैथाने सन्तानहरू वेलायतबाट आएर हुटेल खोल्ने फिरङ्गीका भान्साघरको झ्यालबाट खानेकुरा माँगिरहेछन् आफ्नै किपटमा विदेशीसँग बाँच्ने अधिकार माँगिरहेछन् जस्तो कि नेपालबाट राणा, पञ्चायत र राजतन्त्र ढले पनि यहाँ हाकीमहरू कोही श्री ३ को जस्तो जुँगा हल्लाउँछन् अञ्चलाधिश जस्तै थर्काउँछन् कोही कोही राजाको सचिवलेजस्तै हेप्छन् जनतालाई अझै पनि हरेक सरकारी अड्डाका तिनै हाकीमहरूसँग नेपली जनताले अधिकार माँगेर दैनिक गुजारा गर्नु परिरहेछ यसरी, म आफ्नो मुलुकको सम्झना गर्दै जो’वर्गको उत्तरतिर फैलिएको निकुञ्जभित्र बाक्लो-जङ्गला-रिजोर्टको भव्य बरण्डाबाट चरिरहेका जेब्राहरूलाई हेरिरहेछु दक्षिण अफ्रिकामा काला र सेता रङ्गहरू जेब्राका जीउमा उत्रेकाछन् तर सोमराजको मतानुसार – जेब्राका महत्वपूर्ण अङ्गहरूमा अझै सेतो रङ्गले बढी कब्जा जमाएको छ ।

सिमानाको नेपाली  उसकै पार्टीको सिद्धान्तजस्तो  खिया लागेको ईण्डियन ताल्चा खोल्यो उसकै गुटको दिमागजस्तो  कलकत्तातिर निर्मित मक्किएको पुरानो ट्यांका उघार्यो? उसकै अव्यवस्थित चिन्तनजस्ता घरेलु सामानहरू उल्टायो, पल्टायो  छाम्यो, हेर्योल, खोज्यो  तर कतै भेटेन । सिरानी हालेको रामायणको चेपचापमा नागरिकता र झै-झगडाको कागजातका पोकोमा घरीघरी ऐनाझैँ हेर्ने गरेको गीता-ग्रन्थको खोलभित्र दातृसँस्थाले गोष्ठीमा दिएको ब्यागभित्र छोरी बिहे गर्न सर्त राखेपछि ससुरालीबाट पाएको दराजको लकरभित्र भ्रमणभत्ताले किनेको ज्याकेटको भित्री गोजीभित्र कहीँ पनि नभेटेपछि सुस्ताजस्तै लामो सास फेरेर ऊ सुस्तायो र भन्यो - "कहिले हराउँछ...कहिले भेटिन्छ यसपल्ट फेरि कुन छिमेकीले कता घुसार्यो?!" बाजे-बराजुको पालादेखि आफ्नो भन्दै आएको उसको वंशजको नाता लाग्ने जमीनको सिमाना यसपल्ट फेरि हरायो जहाँ उसका घर, गोठहरू उभिएकाछन् त्यो जमीनका अंग प्रत्यंग अचेल कसको विस्तारित चारकिल्लाभित्र परेका छन्?

दुःख र म  दु:ख !  जब सबैबाट अपहेलित हुन्छ दु:खलाई जब संसारै विरक्तिलो नर्कझैँ लाग्छ  आत्महत्याको बाटोले उसलाई अजिंगरलेझैँ सामुन्ने आएर लखेट्छ तब सहारा खोज्दै आउँछ र बस्छ मसँग एकै रात । दु:खी दु:खलाई म मेरै दु:खका चुलोबाट मीठो-मसिनो खुवाउँछु मेरै दु:खको गुन्द्रीमा दु:खकै मेरा कम्बल ओढाएर आँसुको घाम-पानीले मेरै सिरानीमा फलेर पाकेको निद्रा पिलाउँछु । निदाएपछि देखिने सपना त हो ! जब सपनाको बगैँचामा दु:खी दु:खले आफ्नै लालाबाला फक्रेको देख्न थाल्छ जब आमाका आँखाले आँशुकै पंखमा पनि खुशीका परेला चाल्छ तब दु:खी दु:ख पनि दङ्ग पर्छ देखेर यो कविको रक्त-सागरमा अनायास उमंगको छाल उर्लन्छ दु:खी दु:ख र यो कविको छातीमा एकैसाथ उठेका महान भक्कानोहरूभन्दा अर्को सुन्दर कविता म कदापी लेख्न सक्दिन ।

दाहिने शक्ती  भ्यालेन्टाइनको रातो थुंगाका ओँठले मेरो निँधारको स्वाभिमान चुमेर तिमीले मायाको वीउ छरिदिएपछि    मेरा मनका पातहरूमा टेकेर  जीवनमा मायाको भुवैभुवा फुलेकोछ मेरो ओँठका किरणहरू चुमेर तिमीले मुस्कानमा प्राण हालिदिएपछि दुई अधरका तरंगहरूमा मनमोहक रंगीन ईन्द्रधनुष फलेकोछ चुमेर तिमीले मेरा आँखाका भज्याङहरू सुन्दर दृष्टिका वेर्नाहरू सारिदिएपछि मेरा हरेक नजरका हाँगाहाँगामा पिपिरी पात बजाउँदै प्रेमपालुवा हल्लिरहेकोछ मेरा कानहरू सरगम सप्तकले चुमेर तिम्रो बोलीको भायोलिन-तार रेटिदिएपछि   मेरो रगतमा लिखित नोटेशनका धूनहरू सिम्फोनीको भाषामा प्रेमसागर उरालिरहेछन् मेरा हत्केलाका भाग्यरेखाहरू चुमेर तिमीले पिरतीको उर्जा हालिदिएपछि मेरो शरिरको हरेक आलो अंगप्रत्यंगमा माया नै मायाको विजुली दगुरिरहेकोछ मेरो यात्राका लक्ष्य चुमेर तिमीले ढुकढुकीको अविरल पदचाप भरिदिएपछि मायाको सगरमाथामा प्रेमको झण्डा रोप्न यी पाइला उठेकाछन् हर मोर्चामा मेरो अजेय तागत भन्नु मभित्र तिमीले भरेको प्रेमशक्ती रहेछ यही शक्ती मेरो दाहिने भएपछि हरेक मोर्चामा हाम्रो प्रेमको विजयी ध्वजापताका फर्रफराईरहेछन् ।

तस्बिर उमङ्गका थरिथरि रङ्गहरु सुखदु:खको पसिनामा घोलेर मायाको मुलायम कूचिले मेरो दिमागमा उतार्यो तिम्रो तस्बिर  ढुकढुकीको मिसिलमा नत्थी भइसकेपछि दसी प्रमाण भएर बस्दो रै'छ तस्बिर रगतका अणु-अणुमा दाखिल भएपछि ज्यान गए नमेँटिँदो रहेछ माया... कुनैदिन चाहियो भने मसँग माँग्नु... ओ मातृभूमि ! यो हुल्दङ्गाको शहरविच तिम्रो तस्बिरको गुरुकापी मेरै शरीरको फ्रेममा सुरक्षित छ...

ज्ञानेन्द्रीय कविता आँखा दशैँ खसिको गर्धन छिनाएर झोक्रिएर बसेको रक्तरंजित हतियारका क्रुर नक्सा हेर्न छोडिसकेँ कुकुरबिरालोजस्ता पार्टीका कुर्सि लेनदेनको कुरामा बबाल झगडाको  चुत्थो मिशिल हेर्न छोडिसकेँ छोरीलाई बिनाअंश रुँदैरुँदै बाबु-आमाले गरेको कपटी बिदाई हेर्न छोडिसकेँ चेलीबेटी बेचबिखन संरक्षक घृणित मन्त्रीको कालो मुस्कान हेर्न छोडिसकेँ चोरहरूले लेखेको स्कृप्ट मुताबिक प्रहरीले खेलेको सुरक्षागस्तीको नाटक हेर्न छोडिसकेँ तर आफ्नो आँखा कतै छोडेको छैन किनभने, यही धर्तीमा एक दिन मैले जिन्दगीको सुन्दर रुप हेर्नुछ कान अपहेलित कामरेड आफ्नै पार्टीको निँदालमा झुन्डि मरेको ब्रेकिङ न्युज सुन्न छोडिसकेँ एक व्यापारीले दरबारीया स्मग्लरबारे बाचन गरेको खुराफाती रामायण सुन्न छोडिसकेँ एक न्यायमूर्तिले कुनै क्रान्तिकारीलाई सुनाएको फाँसीको चाणक्य फैसला सुन्न छोडिसकेँ फिरंगीहरूले तैयार गरेको यो मुलुकको पार्टपुर्जा बदल्ने सम्झौता पाँचतारे ह्वस्की टेबलमा सरकारले दस्तखत गरेको खबर सुन्न छोडिसकेँ तर आफ्नो कान कतै छोडेको छैन किनभने, एक दिन मैले पनि मेरा देशबासीको बिजय गीत सुन्नुछ मुख कुखुराको लाशबाट लाछेर तेलमा तारेको आफ्नै तिघ्राजस्तो साँप्रा अर्थात फ्राइ चिकन चपाउँन छोडिसकेँ आफ्नै छातीजस्तो बोसिलो ह्याकुला खसिको टोक्न छोडिसकेँ दुरुस्त आफ्नो मुटु कलेजो भुटेर प्लेटमा पस्केजस्तो राँगाको पेट चिरेर निकालेको भुटुन खान छोडिसकेँ तर मेरो मुख कतै छोडेको छैन किनभने, यही मुखले चुमेर एक दिन पत्तो लाउँनु छ स्वाधीन नेपालको स्वाद नाक कुनै दोकानको नाफाखोरझैँ मग्मगाउँने अत्तर यो जोरनाले नाकले सुँघ्न छोडिसकेँ रक्सी पसल्नीको गालाजस्तै प्लास्टिकको थुँगामा सुगन्ध खोज्दै नाक तन्काएर बहकिन छोडिसकेँ दक्षिणबाट पस्ने कुनियत मिस्सिएको बतासमा सजिव अक्शिजन खोज्दै लामो सास तान्न छोडिसकेँ सातसमुद्र पारीबाट प्रेशित व्यापारिक पार्शलमा मेरो समाजको कल्याणी सुगन्धको आशा छोडिसकेँ तर मेरो नाक कतै छोडेको छैन किनभने, मेरो नेपाल कुनै दिन फुलबारी भएको सुगन्ध मैले थाहा पाउँनुछ      स्पर्श आफ्नाको अनुहार ओढ्ने ब्वाँसाका जाली प्रेमपत्रहरू यी हातले छुन छोडिसकेँ नि:शुल्क दिएजस्तो गरेर घुसपैठ गर्नेका कुनै किसिमको कोसेली पनि समाउँछ छोडिसकेँ मैत्रीको निम्ती भन्दै कुनै हरामीले बढाएको खतरनाक हात मिलाउँन छोडिसकेँ   मन्दिरमा राखेर सँधैँ पाल्नु पर्ने अल्छी भगवतीका संवेदनाहिन चिसा पाउहरू सुम्सुम्याउँन छोडिसकेँ तर मेरा हात कतै छोडेको छैन किनभने, म अब गाउँ जाँदैछु र मैले यिनै ईमान्दार हत्केलाले आमाका पवित्र पाउमा छुनुछ

मेरी वहिनी देवी   उसले बतासलाई धक्का दिँदै नाच्दा रोटे पिङ रमाएर घुमे जस्तो लाग्थ्यो ऊ फूलझैँ मुस्कुराउँदा नजिकैबाट सयपत्रीको वास्ना चलेजस्तो लाग्थ्यो उसलाई कतै गइरहेको कतैबाट आइरहेको देख्दा लिङ्गे पिङमा मच्चिएको जस्तो लाग्थ्यो उसको प्रफुल्ल अनुहार देख्दा झिलिमिली बत्तीहरु बले जस्तो लाग्थ्यो यसपाली उ हप्ता-दश दिन हामीसँग बसिदिँदा सिङ्गै तिहार हामीसँगै भएजस्तो लाग्यो किन किन मेरी बहिनी मलाई देवीजस्तो लाग्यो । तल्लो घरमा, पल्लो घरमा उसले बोलेको सुन्दा भैली खेल्नेहरुको माझमा भट्याइरहेको जस्तो लाग्थ्यो उसले आँगनमा निस्केर तारा जून गन्दा आकाशको फूलबारीमा फूल टिप्न पसे जस्तो लाग्थ्यो उसले दुःख सुख झेल्दै बालबच्चा हुर्काएको अनुभव सुनाउँदा थुँगा-थुँगा छानी-छानी माला गाँसे जस्तो लाग्थ्यो उसका चम्किला आँखाहरु देख्दा अनुहारको थालीमा जोर दियो बले जस्तो लाग्थ्यो वरिपरि उसका पाउहरु आवत-जावत गर्दा चोखो कलशले फेरो हाले जस्तो लाग्थ्यो उसले केही खाने कुराहरु दिँदा सेल रोटी र सगुन मेरो अघिल्तिर सारे जस्तो लाग्थ्यो औँसीको दिन बिदा भएर रूँदै-रुँदै ऊ घर फर्केको केही दिन मात्र बितेको थियो यसपाली पनि खलङ्गामा फेरि आन्दोलन चलेछ, चेलीको खसमले गाउँमै वीरगति पाएछन् सेतो चोलो, सेतो सारी र सेतो पछ्यौरा बहिनीको उज्यालो पखेटा भएर पलाए जस्तो लाग्यो किन किन मेरी बहिनी मलाई देवीजस्तो लाग्यो ।

कविताकर्म  हरेक मान्छे भित्र-भित्र सँधै कविता लेख्छ कविताका अक्षरको कर्म - सौन्दर्यको शिरदेखि पाउ सम्म जीवन भर्नु हो 'जीवन', सिम्फोनी उराल्ने समुद्री छालहरूको वगैँचा हो जहाँ बिछट्टका मोतीहरु प्रेमको सागरमा फल्छन् मोतीहरू पिरतीको काँचो धागोमा उनेर ताजमहलतिर बढी रहेको प्रेमीलाई अचानक, सम्राटको पानीजहाजबाट उत्रेका समुद्री डाँका मोतीको माला लुट्न बसेकाछन् तर डाँकाहरूलाई छक्याएर मोतीका माला मायालुका गर्धनमा जुलुस भएर लर्किन्छन् कविता, तिनै मोतीलाई मालामा गाँस्ने रेशमी धागो हो सडकहरूमा छाल उराल्दै जब तुफान उठ्छ मानव-समुद्रको वादलका दरवारहरू चिर्दै झर्ने चट्याङ पनि हो कविता ! कविताका लयहरूको निसाना – हाड-छालाभित्र जिन्दगीको सुन्दर रुप हुल्नु हो 'सुन्दर जिन्दगी', तरेलीहरुले आपसमा अँगालो मार्दा बनेको थुँगा हो थुँगा, पातहरूले काँडाका आँखा छल्दै-छल्दै माथि कतै हाँगाको धुरीमा पुगेर मुस्कुराउँछ घाम-जूनसँगको प्रितीका कुरा मनभरि खेलाउँछ, र - सुगन्ध-लिखित प्रेमपत्र वतास हस्ते पठाउँछ ऐन मौकामा, पत्थरको मानिस फूललाई निमोठ्छ हाँगाको ताजा रगत लत्पतिएको फूलको जवान लाश लगेर कोठाको बन्दी देवताका पाउमा चढाउँछ मन्दिर, फूलको हत्यामा शोकाकुल आँशु बलेसीमा झार्छ सहस्र हातमा अस्त्रहरू उचालेर उभिएको उग्र पत्थरको देवता न अपराधीलाई सजाय दिन सक्छ न फूललाई नयाँ जिन्दगी दिन सक्छ तर फूलका हत्यारा विरुद्ध फूलकै हातका हतियारमा सामेल धारिलो धार हो कविता स्वाधीन बगैँचाको रक्षार्थ तरवार हो कविता ! हरेक कविता आफ्नै हत्केलाले आकाशमा अलंकारका जग्मगाउँदा तारा थप्न चहान्छ 'तारा', अँध्यारोलाई लगातार खाँदैजाने पल्टनको आकाशगंगा हो जहाँ सहस्र तारा दिनै शहीद भएर झर्छन् तथापी असंख्य योद्धाका लस्कर हरेकसाँझ संग्राममा सामेल हुन्छन् आकाशगंगामा लाखौँ योद्धाले आठै प्रहर मोर्चा सम्हालेर संघर्ष चालु छ पुस्तौँ-पुस्ता त्यही आकासगंगामा थप एक तारा हो कविता योद्धाहरूको फौजमा एक अर्जुन हो कविता ! कविताको अभिष्ट – सभ्यताको मुटुमा ढुकढुकी भर्नु 'ढुकढुकी', रगत र आँशुमा नुहाइरहेको आत्मा आत्मा, जो दिनरात ढुकढुकीहरू गाएर गुजारा गरिरहेथे ढुकढुकीहरू, जो नयाँ युगको हुरी-वतास भएर उर्लिरहेथे देख्दै छु, सहस्र धड्कनलाई ताकेर चिसा बन्दुकहरू टुरिष्ट भिसामा घुम्न यो मुलुक आईरहेछन् तर धड्कनहरू सँधैझैँ - नयाँ जङ्गेका गन्हाउँने शासन विरुद्ध मोर्चामा सामेल छन् त्यही मोर्चामा फुकिने बुलन्द शंख ध्वनी हो कविता बह्मास्त्रलाई निरंकुसताको गर्धनतिर पु-याउँने पंख हो कविता हो, हरेक मानिस भित्र-भित्र सँधै कविता लेख्छ हाम्रा पुर्खा र हामी सबै कवि हौँ मुलुक, हाम्रा पुर्खाले रचेको एक महाकाव्य हो 'महाकाव्य', चार-जात छत्तिस-वर्णका सर्ग-सर्गले सजिएको वगैँचा हो वगैँचा, जहाँबाट हरेक रैथाने विरुवाले मुलुकको फोक्सोमा दिनै अक्सिजन तिरिरहेछन् र पनि उदण्ड बाँदरहरूले यो बगैँचामा सम्विधानको थोत्रो बन्चरो हानिरहेछन् र त जात-जातका धडकनहरू मसाल ओकलिरहेछन् त्यही मसालमा सामेल भएर दन्दनाउँदो राँकोको झुण्ड हो कविता नव-तानाशाहलाई खरानी पार्न नित्य बलिरहने हवन-कुण्ड हो कविता !

हतियार   हतियारलाई पनि चढ्दो रै’छ क्यारे जवानी ! नत्र, वैँशको छत्रे टोपी र यूनिफर्ममा ठाँटिएर दाहिने आँखा छोपेर देब्रे आँखा प्रहार गर्दै राजकुमारीतिर अंगरक्षकका कमरबाट किन मस्किँदै हल्लिन्छ रिभल्भर? कुनै राज्य चलाउँदो रै'छ हतियारले पनि ! नत्र, हाक्पारा र सोरठीविरुद्ध हरेक साँझ-विहान किन डुक्रिन्छन् शैनिक क्याम्पबाट साँडे बिगुलहरू? हतियारको पनि हुँदोरै'छ आफ्नो सँस्कृती ! नत्र, रोदी र मारुनीले फन्को मार्ने डबलीमा नृत्यमग्न प्रेमील जोडी र मादलको होसै उड्नेगरी किन क्यान्सर खोक्छन् बम र बुलेटहरू? हतियार पनि हुँदो'रैछ कुनै धर्मावलम्बी ! नत्र, वुद्धको सम्यक ध्यान मुद्रालाई ताकेर    ध्वनी प्रदुषणको राइफलझैँ किन कानै चिर्नेगरी चिच्याउँछ शंकराचार्यको शंख? हतियारको पनि हुँदोरै'छ युद्ध-संगीत ! नत्र, अधिकारको जुलुस गाउँन थाल्दा हाम्रो ईन्क्लाबी स्वरै छोप्नेगरी बुट र बन्दुकहरू किन सरगम छाद्दै हिँड्छन्? हतियारको स्वर्गसँग दुश्मनी नै हुन्छ कि? नत्र लुकेर, छलेर हरेक मोर्चाबाट ताकेर किन प्रहार गरिरहन्छ अमेरिकी रकेट लाउञ्चरले सगरमाथाबाट परेवाको टाढा हेर्ने आँखालाई? हतियार, शायद कुनै जंगी-चोली पो’हो कि! नत्र, हरेक महाशक्तीका फौजले आफु नांगो भएपनि काँधबाट निकालेर किन फाल्न सक्दैनन् गोलीगट्ठाको झोला? हतियारलाई पनि सलाम चाइयारै'छ! नत्र, रातो कार्पेटमा रोबोटझैँ राष्ट्रप्रमुखसँग किन स्यालुट लेन-देन गर्छ टलक्क तरवार? हतियार पनि शक्तीराष्ट्रकै हनुमान हुँदा रै'छन् ! नत्र, स-साना मुलुकहरूको छाती टेक्दै सिमाना मिच्दै, थर्काउँदै, ठेल्दै र पेल्दै किन अघि बढ्छन् युद्धपोतजस्ता एम्बेशीहरू?

ओक्खर   छामेर हेरेँ  तिम्रो मुटु  ओक्खर आकारको छ । म्वाई खाएपछि था'भो ओखरको गुदीभन्दा'नि  स्वादिष्ट रै’छ तिम्रो माँया ।  हाड नभा'कोभए ओक्खरको स्वाद कहाँ सुरक्षित बस्थ्यो होला? छातीभित्र मुटु नचलेकोभए जीवन-सङ्गीत कहाँ धड्कन्थ्यो होला? नारी र पुरुष नभा'काभए मायाँको गीत कसले सुरु गर्थ्यो र कसले अन्त्य गर्थ्यो होला? हाम्रा यी लालावाला नभा'काभए कुन घरले मात्र हामीलाई थुन्थ्यो होला? घरै नभए, देश नै किन चाहिन्थ्यो? ऊफ ! यहाँ, घर हुनेको देश छैन देश हुनेको घर छैन तसर्थ म एत्तिबेला ईतिहासमा नयाँ चार किल्ला गाडेर एकैचोटी देश र घर खोज्दै आन्दोलित भएर रगतले नयाँ मुलुकका सिमाना लेखिरहेछु । मैले फेरि पनि छामेर हेरेँ तिम्रो मुटु ओक्खर आकारको छ म्वाई खाएपछि था'भो ओक्खरको गुदीभन्दा पनि स्वादिलो छ आफ्नो मुलुकको माँया ।

मालसिरी  पात पात पढिरहेछ बतास गौँडा गौँडा सिटी फुकिरहेछ हुरी चुपचाप आउने जाने रातले हतियारमा नयाँ दिनको पखेटा काट्ने साँद चढाइरहेछ कालो नाक-मुख लिएर यो कस्तो जमाना आएछ कि उप्किझर्ने तारा गन्न पाउनु छैन जुनेलीमा एकैछिन लैवरी पनि गाउन पाउनु छैन ! मान्छे त केवल घृणा र मायाको चौकिदार त रहेछ कहिले मायाको भकारी लुटाउँछ र रुन्छ कहिले घृणाको ढुकुटी फुटाउँछ र हाँस्छ तर किन कसैको सिउँदोबाट सिन्दुरको बस्ती उठाउँछ? बुढापाकाहरुको मान्छे खाने ‘कलियुग’ यही त होला? हाम्रा बाजेले लडेको धावामा त एउटा मात्र हिटलर थियो भन्ने सुन्या हो अचेल यो चार जातको फुलबारीमा छत्तीस वर्णका हिटलरहरु फले फुलेको देख्छु बुद्धलाई अहिंसाको राइफल खोसेर गुम्बाको कैदखानामा थन्क्याएको देख्छु छोराहरु फिरङ्गीका बजारमा बिकिरहेछन् सिमाना पारीको बजारमा कसैले चेलीहरुका मासुको मोल तोकिरहेछ देवी देउताहरुको बथानै सिध्याएपछि हिज-आज ब्रहृमा, विष्णु र महेश एक अर्कालाई नै बेच्ने दाउ गर्दैछन् झण्डामा घामजूनको निर्जीव तस्वीर मात्र बाँकी छ जिउँदो घाम जूनलाई त कसैले अमलेट र पोच बनाएर खाइसक्यो भन्ने सुन्छु भीमसेनको जहानलाई नाङ्गै घुमाउनेहरु यो मुलुकलाई दुनियाँमा निर्वस्त्र घुमाइरहेछन् यो इतिहासको दोबाटोमा कसले तिनलाई त्यस्तो पसल थाप्न दिइरहेछ? घटस्थापनाको दिनदेखि औजारहरु अर्जापेर यो नवमीको डबलीमा म मालसिरी गाइरहेछु कसैले ल्याऊ तिनलाई मौलोमा बाँधौँ राक्षसहरुको बध नगरी दशैँको टीका लगाउने साइतै निस्केन !

कथा  सुनाउँने पालो आयो आमाको र सुनाउँनु थाल्नु भयो दन्त्य कथा - ‘उहिल्यै दरबारमा एउटा बच्चो जन्मियो'रे उमेर खाँदै जाँदा ऊ दगुरिहिँड्ने भयो'रे खान-पिन र स्याहार पुगेकोले बच्चो औधी फूर्तिलो र रहरलाग्दो थियो'रे एउटा चित्रकारले बच्चो देखेपछि बिर्सनै सकेन तसर्थ, उसले बच्चोको दुरुस्तै चित्र बनायो'रे र दंग परेर, राख्यो'रे शिर्षक - 'देवता !' कालान्तरमा त्यो नावालक 'देवता' छातीभरि अनेक महत्वाकांक्षाहरूसँगै छिप्पियो जतिजति आकांक्षाहरू झाँगिँदै गए ‘देवत्व’ घटदै गएछ र एक दिन सम्पूर्ण देवत्व त्यागेर ऊ राजा भएछ ताहाँ उप्रान्त राजाले कहलिएका सामन्तहरूलाई आफ्ना भारदार बनायो'रे गाउँ-ठाउँका परपिडकहरूलाई प्रशासनमा नियुक्त ग-यो'रे थुप्रै सेना र हातहतियार जोडेर उसले दसतिर युद्ध थाल्यो'रे चारजात छत्तिसै वर्णका लाखौँ मानिस काटिए रगतको खोलामा अनेक स्वतन्त्र राज्यका अनुहारहरू हराए युद्धहरू जिते पछि त्यो राजा बन्यो'रे - महाराजा ! यी सबै ईतिहास हेर्दै पाको भएको उही चित्रकारले महाराजाको रंगीन चित्र बनाउँदा क्यानभासमा मनुष्यको छनकदिने एक क्रुर तस्बिर उत्रेछ र चित्रकारले राखिदियो'रे शिर्षक - 'दैँत्य !' कथाको अन्तिम अध्याय पनि आमाले सुनाउँनु भयो - परन्तुमा 'देवता' र 'दैँत्य'का चित्रहरूसँगै टाँगिए'रे र प्रदर्शनीमा लाखौँले ती दुई चित्रलाई गजबले हेरे'रे आफ्नो तस्विरको शिर्षकले महाराजलाई रातभरि निद्रै लागेन 'शिर्षक-अपराध'मा चित्रकारलाई जेल कोचेछन् आफुले बनाएका चित्रहरूको विचित्र शक्तिको सम्झना गर्दै जेलमै एक दिन चित्रकार म-यो'रे तर, ती दुई चित्रले सुनाएका कथा कण्ठ भएर चित्र हेर्ने लाखौँ मानिसको मन-मस्तिस्कमा बसेछ । त्यसपछि - त्यो कथा बा-आमाहरूले छोरा-छोरीहरूलाई, र, छोरा-छोरीहरूले - फेरि उनका छोरा-छोरीलाई सुनाउँदै ल्याउँदा एक दिन मेरै आमाको पनि पालो आयो आमा बितेर गइसके पछि अब मेरो पालो आएकोछ - 'दैँत्य'हरूबाट मानिसलाई मुक्त गर्नेभए यो कथा धेरैलाई सुनाउँनु पर्छ जस्तो कि तमीलाई म यो कविता सुनाउँदैछु ।

वस्त्र कविता  रात सपनै ओढेर कट्यो बिहानीले ओढ्ने झण्डा नाङ्गै देखिन्छ कालो वस्त्र ओढेको जमाना हतियार लिएर पसेको छ फेरि अनिदो नै कट्ने भयो रात ।  अँध्यारोको हाँगा हाँगामा फुल्ने फूल रहेछ उज्यालो जतिसुकै अँध्यारोले तुरुङमा हाले पनि दिमागमा दाखिल हुने थुँगा रहेछ उज्यालो मानिलिउँ, अँध्यारो मरेको होस् र उज्यालो ओछयानमा सिकिस्त होस् जिन्दगी मृत्युले मातेको होस् हत्याराहरु रगतले मातेका होउन् उद्देश्यविहीन बादलमुनि जब रुखमा पालुवाका परेली पनि हुँदैनन् युग सर्वाङ्ग नाङ्गो भएको हुन्छ ठीक त्यसैबेला जमानाको लाज वस्त्र कविताले ढाक्नु छ मैले बलात्कृत हुनबाट त बचाउनै सकिन देशलाई कमसे कम नाङ्गै हेर्न सक्दिन ।

फाँसीको फैसला  मान्छे, जिउँदो रुख मारेर रुखको लासबाट झ्याल ढोका बनाउँछ जमीनको छाती र अङ्गहरु खन्छ एउटा सौर्न्दर्य भत्काएर मान्छे सपनाहरु थुन्ने घर बनाउँछ  घाम-पानीले इन्द्रेणीको हरफ लेख्ने आकाशको सादा पन्नामा मान्छे बमबर्षकहरुलाई साँढे छोड्छ सिद्धान्तको विषालु दाँत अर्जापेर जिन्दगीको गर्धनमा टोक्छ मान्छे ! भन्छन् मान्छे त दैवले बनाएको हो कस्तो सिल्ली रहेछ परमेश्वर ! मान्छेलाई तालुकदार र रैती बनाइदियो युगाँदेखि सभ्यताको अदालतमा यस्तै नजिर पेश भएका छन् न्यायाधीशहरुले सधैँ उल्टो फैसला गरे त्यही मुद्दाको मिसिल अहिले कविताको सर्वोच्च अदालतमा पेश भएको छ इतिहासका हरेक जिकिर सुनेपछि युगौँदेखि मान्छे जुधाएर रगतको खोला बगाएको अपराधमा फेरि कतै पुनरावेदन नलाग्ने गरी मुद्दा चल्दाचल्दै मरिसके पनि कविताको प्रचलित कानून मुताविक भगवानको लासलाई आज म फाँसीको फैसला सुनाउँछु !

बाबुराम बाहुन हल्ला गर्छ  सानो जातको बाबुराम बाहुन ठूला र उच्चजातका मानिसहरूको गाउँ-घरमा दिनरात...बारै महिना... जहाँपनि...जहिलेपनि इमान-जुवानको ख्यालै नगरी जोड जोडले कराएर नारा लगाउँछ…हल्ला गर्छ हुन पनि हो... बाबुराम बाहुनले हल्ला नगरे के गर्छ? उ अछुत बाहुन ! उसले छोएको पानी मर्छ र गन्हाउँछ तर उसको छोरी सबै देउतालाई चल्छ उ सानो जातको बाहुन भएकोले बेरोजगारीको दमाहाले पेट पाल्छ काम दिए पनि दिनेले फोहोर सोहोर्ने गीतको नरसिंगा फुक्ने काम मात्र दिन्छन् उ अछुत बाहुन भएकोले - मन्दीर पस्ने उसका खुट्टा काटिएका छन् योग्यता क्षमता पुगे पनि गतिलो जागिर चाख्ने उसको मुख टालिएकोछ हुँदाहुँदा आफ्नै भाषामा लेख्ने हात र बोल्ने जीब्रा बाँधिएका छन् हो, उ अछुत बाहुन भएकोले नै दिनमा दसौँ पटक ठूला जातका कामी दमाईहरूबाट घोर अपमानको टिका थाप्दै बाँच्नु पर्छ क्षणक्षणमा र ठाउँ-ठाउँमा जातीय भेदभावको आक्रोश पिउँदै जिउँनु पर्छ भित्र फोहोरीहरू मात्र बसेकाले होला, उसले हुटेलको चिया बाहिरै सफा ठाउँमा खानु पर्छ अड्डाहरूमा उसको काम जुत्ता सियेजत्तिकै ढिलो गरिन्छ चुनावमा भोटदिने उसको अधिकारलाई कतै बाँधेर पता फर्काएर लडाईराखेजस्तो लाग्छ हो, आज सम्म यो गाउँमा बाबुराम जस्ता सानो जातका असंख्य अछुत बाहुनहरूलाई कसैले न्यायको सुपारी खुवाएनन् यी बिचरा पिछडिएका र अपहेलित बाहुनहरूको मानव अधिकारका लागी अमेरिकाले पनि कहिल्यै गीत गाएन त्यसैले अछुत बाबुराम बाहुनहरू जोड जोडले इन्क्लावी नारा लगाईरहेछन् ठुलो सानो जात नमान्ने कवि विक्रम सुब्बा उनीहरूको नाराकै पछिपछि कविताका जुलुस लिएर हिँडिरहेछ जबसम्म बाबुराम बाहुनहरू दिन रात जताततैबाट बहिस्कृत र तिरस्कृत हुन्छन् तब सम्म अछुत बाबुराम बाहुनहरू इन्क्लावी नारा लागाइरहनेछन् सानो जातका बाहुनहरूको नाराले एकदिन आकाश पड्किएर चक्नाचुर हुनेछ यो एक कविको भविश्यवाणी हो र त विक्रम सुब्बाका कविताका हरेक हरफहरू अछुत बाबुराम बाहुनहरूको जुलुसका कदममा कदम लयमा लय मिलाएर हिँडिरहनेछन् किनभने समाजका अछुत-अपहेलित बाबुराम बाहुनहरूको जुलुस र विक्रम सुब्बाका कविताहरूको उद्देश्य फरक छैन...

दरबार भत्किरहेछ हीरा मोतीको जामा फुकालेर भित्ताहरु नाङ्गै उभिएका छन् झ्यालका आँखा आँखामा फुटिसकेका छन् रङ्गीन सिसाहरु ढोकामा काठका जिब्राहरु सडिसकेका छन् पर्खालका हड्डीहरु धूलो भएर खस्दैछन् कता गायब छौ अकबर? यता तिम्रो दरबार भत्किरहेछ नजिकै यमुना नदी युगौँदेखि बगिरहेछ ! तिम्रा आठसय स्वास्नीहरुको गोठ भत्किरहेछ नाङ्गो तरुनीहरुको गोटी राखेर खेल्ने तिम्रो सतरन्जको संगमरमरी बोर्ड भत्किरहेछ नैा ग्रह राख्ने मन्त्रालय भत्किरहेछ पुजारी पादरी र मुल्लाका छोरीहरुलाई महारानी बनाएर थुन्ने खोपीहरु भत्किरहेछन् असंख्य सेनाहरुको काँडे तार पनि भत्किरहेछ जैसलमेरको दरबार हेर्छु भत्किरहेछ जोधपुर, जयपुर र आगराको दरबार हेर्छु भत्किरहेछ आकाश उही छ घाम, जून र बतास उही छ जिन्दगी उस्तै छ देशवासीले रेखदेख नगरेको सिरिफ दरबार भत्किरहेछ नजिकै यमुना नदी युगौंदेखि बगिरहेछ !

खुट्टाहरू आमाकै गर्भको सुपरमार्केटमा किनेको  साबिकका एकजोर पुराना खुट्टा बाहेक अण्डरग्राउण्ड स्टकमा खुट्टा  दुनियाको कुनै धनी मानिससँग पनि छैन खुट्टाहरू हिँडिरहनु… नमरिसकेको जिउँदो प्रमाण हो जिउँदो छौ ! र त हिँडिरहनु...लगातार हिँडिरहनु तिम्रो नृत्य हो ! हिँडिरहे मात्र, ताकेको ठाउँमा पुगिन्छ जस्तो कि - तेन्जिङका पाइलाले लागातार हिँडेर सगरमाथा टेकिएछ बुद्धको एक-चित्तले मात्र भावनामय प्रञ्या देखिएछ गान्धीको लठ्ठीले हरदम यात्रा गरेर मात्र स्वधीनता लेखिएछ जुनकिरीजस्ता घामका वीउ छर्दै माओजेदुङले लङमार्च गरेर नै पूर्वमा रातो सूर्य उदाएछ असंख्य जेलयात्राले मण्डेलालाई महान उचाईमा उठाएछ । तसर्थ, खुट्टाहरूले हिँड्न कदापि रोक्न नहुने रहेछ...हिँडिरहनु पर्ने रहेछ काममा पुग्नलाई होस् या जुलुसमा सामेल हुन मलामी जानलाई होस् या युद्ध क्षेत्रमा पुग्न आफ्नै जिन्दगीलाई फेर्न होस् या समाजलाई बदल्न हिँड्नु एक पूर्वशर्त रहेछ तसर्थ हिँड्न किमार्थ नरोक्नु... हिँडिरहनु... हिँडिरहनु... सिरिफ हिँडिरहनु... नत्र आजसम्म हामी पुग्न नसकेको स्वर्गभन्दा पनि सुन्दर शान्तिको कैलास पर्वतमा देउताभन्दा महान हाम्रा केटाकेटीहरू नपुग्लान्

गृहवुद्ध  गृहवुद्ध - १ सम्झना-मन्दिरमा आमाको दर्शन पाउँछु जसै  मुटुको चुम्बकले छातीमा टाँसेर मेरो गालामा स्नेहको ओँठले छोएको न्यानो-न्यानो सम्झन्छु धर्तीसमान विछ्याएको काखमा मलाई खेलाउँदा मुमा-मुहारमा मुसुमुसु मुस्कानको ताराबाजी सम्झन्छु कोमल कलेजीको कसौँडीबाट कंचन ममता, मेरो तकदीरको थालीमा थपक्क थापेको सम्झन्छु पर्देशलाग्दा बाटो-खर्च हालिदिने अञ्जुली सम्झन्छु चिताएको पुगोस् भन्ने आमालु-मंगल-धुन सम्झन्छु थकित पाइलामा फर्कँदा साँझ, मेरो सहस्रारचक्र[1]लाई ब्रह्माण्ड-उर्जासित जोडिदिने कुशल हात सम्झन्छु सम्झनामा मिस्सिएका आमाका अक्सिजन-सम्झनाहरू घरकै निक्खुर पानी-माटोमा शान्ति-जमरा उमारिरहेछन्   आमाका औँलाबाट आज्ञाचक्र[2]मा अर्पित आशिष-अक्षताहरू शान्ति-शेना भएर गौँडागौँडामा तैनाथ छन्, म चाहान्छु कि - ममताको यही गृहवुद्धका वातीले तरवार-दीयो बालिरहोस् । गृहवुद्ध - २ पत्नी-प्रणयको पटकथा मगज-पर्दामा जसै उत्रन्छ  जवानी रोमान्समा खेलेको भूमिका सम्झन्छु प्रतिक्षाका मोडमा सुनिईने सुकोमल-गीत सम्झन्छु पिरती नाचेर नथाक्ने मारुनी-मनहरू सम्झन्छु मुटु-कलेजोनै बाटिने बाहु-बन्धन सम्झन्छु  रैथाने-शास्त्रको ध्वनी गुन्जित मण्डपमा, तिमी   देवी प्रकट हुँदा चढाएको सिन्दुर-सुहाग सम्झन्छु पुलिङ्गी-पाखुराका पोते-लच्छीहरूमा तिमीलाई  नारीमा पदोन्नति गरिदिने मंगलसुत्र सम्झन्छु मधुमासका मदहोस करोड चुम्बनका अग्नी-तापले स्वाधिष्ठानचक्र[3]मा प्रेम-रस छल्काउँदै-उमाल्दै खाएको जनम-जनम साथै जिउँने-मर्ने कसम-कबोल सम्झन्छु ऋणको उजाड जमीनमा जोस-भरोसाको पर्खाल हालेर गृहस्थी जीवन-शिलान्यास गरेको सम्झन्छु नयाँघर-दैलोले उघारेको चोखो साईत टेकेर खुशी-खुशी नारिँदै जोरजोर-पाउ-प्रवेश सम्झन्छु स-साना-सुन्दरकौशी-गमलामा भएपनि, हामीले आफ्नै मन-मायाहरू रंगिविरंगी फुलाएको सम्झन्छु सम्झँदासम्झँदै तन्तुतन्तुका तानपुरामा, यो हृदय   राग-मधुवन्ती[4]को आरोह-अवरोहमा झुमिरहेछ    अनाहतचक्र[5]को कुण्डमा पिरतीका चरू जलिरहेछन्     पवित्र-प्रेम-छन्दका मन्त्रले रक्षा गरिरहेछन्, र म चाहान्छु कि - दाम्पत्य-जीवनमा ढलोट अटल-प्रेमको घरेलु गृहवुद्धले अमन-चैनको शान्ती-संग्रामी घण्ट-बिगुल बोजाईरहोस् !

सफ्ट्वेयर शान्ति !  भएर मात्र के गर्नु सजीव आँखाहरू?, जसले दुनिया दुश्मन, फुलकाँडा र तारामण्डल देख्छन् तर मेरै धैर्यशील छातीमा लिखित,  शान्तिका सुत्रहरू यिनले कहिल्यै सिकेनन्    भएर मात्र के गर्नु चनाखा कानहरू?, जसले सारा-सरगम-सिम्फोनी श्रवण गर्छन्, तर   मेरै रक्त-सागरमा उर्लिरहेका शान्ति-धुनका रैथाने लयहरू गाउँन कहिल्यै जानेनन्      भएर मात्र के गर्नु जोरनाले नाक पनि?, जसले हरेक वास्ना-खुश्वु सुँघ्न सक्छन्, तथापी मैभित्र क्षणक्षण भित्र-बाहिर गर्ने, अक्सिजन भित्रको शान्ति-मोलिक्यूल छानेर राख्न जानेनन्     भएर मात्र के गर्नु छोइ-जान्ने छाला?, जसले सजिलै आगो, घाम, आमा र मायालुको स्पर्ष छुट्याउँछ तर देउरालीमा मुलुकको वतासले छुँदा, महसुस हुने राष्ट्र-प्रेममा निहित शान्ती छालाले टाँग्नै जानेन    भएर मात्र के गर्नु धारिलो  जिव्रो पनि?, जसले सन्सारका स्वादहरु चिरफार गरेर पेश गर्छ तर चाटेर मेरै जिन्दगीको तीतो-पीरो-नुनीलोमा साँदेको शान्तीको अखण्ड-स्वाद छुट्याउँन जानेन पाँचै चेतनांगले जीउमै अड्डा जमाएर, मेरै खुशहाली खातिर दिनरात खटिरहेपनि यो गृहस्तीको भित्री-ढुकुटीमा शान्ति गायब छ, र त ईन्स्टल गर्नु पर्छ’रे वोधीवृक्ष  मुनि बनेको क्वान्टम-शान्तिको जीपीएस एयाप्स, जुन थिचेपछि आफ्नै टचस्क्रीनमा देखिन्छ’रे, चार सत्य[1] र अष्टाङ्गी मार्ग[2]चित्र, जसलाई पछ्याउँदै गए पुगिन्छ’रे आफ्नो चित्तकै शान्ति-उत्पादन कारखाना, लौ लागौँ निर्वाणको अर्ग्यनिक-मुन्धुम गाउँदै – निजी चित्तम् शरणम् गच्छामी ! चार सत्यम् शरणम् गच्छामी !! अष्टाङ्गी मार्गम् शरणम् गच्छामी !!!

प्रणयतत्व  थाहा छ, अब छिट्टै मर्दैछु म मरेपछि यो ज्यानको 'पृथ्वी'[1]तत्वका परमाणुहरू छरेर उर्वर बनाउँनुछ बगैँचा तिम्रो र प्रणय दिवशका दिन, तिम्रै लागी हाँगामा गुलाफी-गुलाफी मुस्कुराउनुछ मृत्युपछि म भित्रको 'जल'[2]तत्वका वाफहरू घोलेर रोमान्टिक छाँगा-छहरासँग नाच्दै झर्नेछु त्रीशुली गंगाको दोभान कुइनेटोमा रह-दहको अंगालो खोलेर स्वागत गर्नेछु, तिमी    मेरो मायाको सङलो जलमा निथ्रुक्कै पौडिनु तिम्रा हर अंगका घेराहरू औँलाले छोएर सुमधुर प्रेमको जलतरंग बजाउँनुछ मरणपछि मभित्रको 'वायु'[3]तत्वलाई हुलेर तिम्रो सप्तरंगी आभामण्डलमा अक्सिजनका मलिक्युलहरू मिसाउँनुछ र चुपचाप पलपल स्वासप्रस्वास हस्ते, तिम्रा  हरेक लम्बाई-चौडाईमा प्राण भएर सल्बलाउँनुछ  नश्वर ज्यान त्यागेपछि मेरो 'अग्नी'[4]तत्वलाई मिसाएर सूर्य-तेज किरणमा झुल्किनुछ, र हरेक जिउँदो रक्तकणको गोठालो भएर, तिम्रा तन्तुहरूमा नित्य न्यानो-मायाको दीयो बाल्नुछ यो जुनी छोडेपछि मेरो 'आकाश'[5]तत्वलाई तिम्रै शयन कक्षको अन्तरिक्षमा टाँग्नुछ जसको आयतनभरि हर रात प्रणय-प्रेमको धून बनेर आकाशवाणी गरिरहनुछ जसको लय र सुर-तालमा समर्पित भएर, हाम्रा ढुकढुकीले खुशीको सरगम हर साँझ गाउँनुछ जुनी फेरेपनि मेरा सबै अनमोल तत्वहरू तिम्रै अमनचयन खातिर खर्च-खपत गर्न सकुँ जति पटक मरेपनि पुन: तरो-ताजा जुनी लिन तिम्रो हृदयमा जरा हालेर खुरुखुरु सर्न सकुँ

पाठक म पाठक आमा मेरी पहिलो पुस्तक मैले पढेको पहिलो पाठ आमाका झरिला आँखा जहाँबाट हरदम वर्षने करूणा मेरो कलेजो छेउछाउमा पञ्चामृतझैँ पसे र त मेरो छातीमा नेपालको माया ढलोट भयो लाग्छ, जसको छातीमा आमाले रोपेको मुलुक माया गर्ने ढुकढुकीको विरुवा हुर्कन सक्दैन शायद, ऊ नै दरिद्र नागरिक हो । मैले पढेको दोस्रो पाठ लटरम्मै स्नेहील चुम्बन फल्ने आमाका एक जोर ओँठहरू जहाँ फलेका फल खाएपछि करोड दु:खहरू त्यसै निस्तेज हुन्थे लाग्छ, आमाको चुम्बन सबैभन्दा पोषिलो आहारा हो जसलाई अघाउँने गरी आमाले चुमेको हुन्न शायद, ऊ नै सबैभन्दा कुपोषित बालक हो । मैले पढेको तेस्रो पाठ दूधले भरिएका आमाका स्तनहरू जसले मभित्र सिंचित गरे – कञ्चन हिमाली जल र मधेसको तातो जाउलो पहाडी जडीबुटीका सुगन्ध र कन्दमूलको स्वाद आमाको दुधले लिखित नोटेशनबाट झंकृत भए मेची-कर्णालीका लयदार लोरी-धूनहरू र त मेरा हरेक अंगअंग पुलकित देखिन्छन् लाग्छ, जसको नसामा आफ्नो देशको हाव-पानी दौडँदैन शायद, ऊ नै सबैभन्दा रोगी मानिस हो । चौथो पाठमा मैले कञ्चनजङघा, सगरमाथा र माछापुछ्रेझैँ फैलिएका आमाका हातहरू छातीमै टाँसेर पढेँ जुन हातहरूले मलाई अँगालो हाल्दा आफुलाई सबैभन्दा सुरक्षित पाउँथेँ जुन हातका औँलाहरू समातेर हिँड्दा मुलुकको महान यात्रामा हिँडेजस्तो लाग्थ्यो आमाका भरोसायुक्त हातहरू मार्फत मभित्र प्रवेशित उर्जाकै धूप जलाएर मैले सबैभन्दा महान पूजा गर्न सिकेँ लाग्छ, सबैभन्दा ठूलो देवीका रुपमा आफ्नो मुलुकको मानचित्रलाई छातीभित्रको मन्दिरमा जसले सजाउँन सक्दैन शायद, ऊ नै सबैभन्दा पाखण्डी सन्तान हो । मुटुमा छल्किँदो रक्तिम ममता अनि स्नेहको अन्तिम थोपा पनि यहीँ छोडेर आज चुँडियो आमाको पवित्र रेशमी स्वास र यत्ति बेला नेपालको लाम्चे-आकृतिजस्तै लम्पसार आमाको पार्थिव शरीरलाई महान सूत्रझैँ पढिरहेछु बिजुली चम्केझैँ क्षणभरमा टुहुरा हुँदाको विरक्तिलो ज्ञान हासिल भयो भद्र-भलाद्मी र मलामीहरू उपस्थित यो दीक्षान्त समारोहजस्तो मातृ-मृत्यु उत्सवमा दुनियामा बाँच्न योग्य भएको प्रमाण-पत्र सेतो टोपी, खौरेको शिरमा थापिरहेछु लाग्छ, मानिस टुहुरो नहुञ्जेल समाज र देशलाई माया गर्न असमर्थ हुन्छ शायद, रुँदै आमाको लासमा दागबत्ति दिने क्षणबाट नगुज्रेको मानिस हरफ-हरफमा आमा र मुलुक मिस्सिएको एक महान गीत गाउँन पनि असमर्थ हुन्छ ।

शान्ति-दरिद्रता  धेरै दिनपछि चिया पसलमा मनमिल्ने साथीहरूसँग आज भेटेँ छुट्टिँदा उनीहरूबाट पाएको शान्ति घरसम्म पुग्ने गाडी-भाडा तिर्दै सिद्दियो  र फेरि शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । पुस्तकालयका तृपिटक पढेँ पन्ना-पन्नामा च्यापिएर बसेको  शान्तिलाई दिमागमा उतारेर आउँदै थिएँ जुलुसमा लाठी चार्ज भयो गिरफ्तार भएँ हिरासतभित्र कैद दिमागमा शान्तिको पर्दा नै च्यातियो र फेरि शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । गुम्बामा पसेँ बुद्धका सुनको तेस्रो नेत्रबाट झरेको शान्ति-भष्महरू थापेर पाकिटमा हालेँ बाटैमा मेरो पाकिट मारियो गुम्बासम्म जाने-आउँने बाटो-घाटो पाकिटमार-ईटहरूले बनेको देखेर दिक्क लाग्यो र फेरि शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । शहीदगेटमा एक भद्र मानिस भेटेँ उनका राष्ट्रवादी अनुभूतिहरूले दंग परेर मुलुकको मानचित्रमा देशप्रेमको कुचिले शान्ति पोतिरहेको थिएँ छिमेकीले सिमानै मिचेर घर बनाएपछि मेरो देशप्रेमी कलेजो फलामको झिरमा उनियो र फेरि शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । मसानघाटमा एक विदुशी चिन्तकलाई भेटेँ ‘लोभ-लालच नगर्नु ! यी सबै अनित्य हुन्’ भन्ने उनको चिन्तन-प्रवचनले दिक्षित म मेरो लिम्बुवानमा ताल्चै नलाई ओछ्यान पसेँ विहान हेर्दा मुलुक अर्काको चार किल्लामा पसेछ घरको धुरीहुँदै झुल्केको अशान्तिले मेरो आँगन ढकमक्क ढाक्यो र फेरि शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । मरूभूमिको बालुवा पर्वतमा दुइ-चार स्वर्ग घुमिसकेको कविलाई भेटेँ उनका सुन्दर कविताहरू सुनेर मैले दुनियाँलाई बगैँचा र मानिसलाई रंगिन फूल देख्न थालेँ तर एकदिन आफ्नै दाजु-भाइबाट अंशबंडामा ठगिँदाको पीडाले म रन्थनिएँ र फेरि म शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । चिहानघारीको पार्कमा बरिष्ठ गायकका राष्ट्रिय गीतहरू सुनेपछि मेरो हरेक तन्तुतिर दगुरिरहेको रगतसँगै देशभक्तीको लय बग्न थालेजस्तो लाग्यो तर रगत जाँचमा क्यान्सरका सेलहरू देखिएपछि शरिरका नशाभरि मलामीहरू हिँडिरहेजस्तो लाग्यो र फेरि म शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । विश्वबैंकको बैठक कक्षमा एक प्रख्यात उद्योगपतिलाई भेटेँ उनका औद्योगिक रणनीतिहरू सुनेर मुलुकमा वेरोजगारी चाँडै हटला भनि ठानेँ लगत्तै तिनले बैँकहरुलाई ठगेको प्रतिवेदन पढेँ अर्थतन्त्रका हरिया पातजस्ता मेरा हातहरु किरा-फटेङ्ग्राले खाएर झिक्रै पारेको देखेँ र फेरि म शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । पशुपतिको प्रांगणमा एकजना पुजारीलाई भेटेँ उनले गाएका इश्वर-लिप्त भजनहरु सुनेँ भगवानप्रतिको उनको आस्था देखेर देवताका इमान्दार मुनिम भेटेजस्तो लाग्यो तर मूर्तिचोरका नायकको योजना मुताबिक चोर्दा-चोर्दै मुर्तिसहित पक्राउ परेर ठिंग उभिएको काँचको पर्दामा उसलाई देखेँ मेरो मनको पुरातत्वनै भत्कियो र फेरि म शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । मन्त्रालयमै आफ्नो जरा उमारेका एक गजलकार-नोकरशाहलाई भेटेँ उसले शुसाशनका अंग-प्रत्यंगहरू चिरफार गरेर रेसा-रेसा देखाइदियो अब जनताले सुलभ किसिमले सेवा पाउलान् भनि ढुक्क भएर म आफ्नै सुतिखेतीमा लागेँ तर ऊ भ्रष्ट भएको सप्रमाण रहस्य खुल्यो शुसाशनको कुरा चोर-चंडालकै काफिया भएको देखेर फेरि म शान्तिविहिन दरिद्र भएँ । हिमाल हाँसेकै छ, वतास आफ्नो यात्रामा घुमेकै छ फुलहरू फुलेकै छन्, चराचुरुंगी र पुतली नाचेकै छन् क्षण-क्षणमा लुटिएकोछ सिरिफ यौवन शान्तिको जस्तो कि पार्टी कार्यालयहरूमा दिउँसै नंग्याएर लुटिँदै छ जवानी लोकतन्त्रको

 Reference

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-diarrhea/ 

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-constipation-managements/ 

https://easyayurveds.com/herbal-medicine-easy-ayurveds-solution-for-health/ https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-everything-you-need-to-know-about-it/ https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-sexually-long-time/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-asthma/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-depression/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-infertility/ 

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-fatty-lever-and-other-liver-problem/ https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-immunity-boosting/

https://easyayurveds.com/benefits-of-nepali-gokhuru-powder/ 

https://easyayurveds.com/nepali-shatavari-benefits-use-and-more/

https://easyayurveds.com/nepali-ashwagandha-benefits-use-and-more/

https://easyayurveds.com/nepali-shilajit-benefits/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-eye-health/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-memory-power-brain-health/ https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-prostate-problem/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-joint-pain/ 

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-stress-managements/ 

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-common-cold/ 

  https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-sinusitis/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-low-sexual-interest-in-women/ https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-sex-power/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-testosterone-boosting/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-loss-of-libido/ 

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-premature-ejaculation/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-erectile-dysfunction/ 

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-painful-periods/ 

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-loss/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-gain/ 

  https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cholesterol/ 

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cough/ 

https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-back-pain/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-hypertension-high-blood-pressure/ https://easyayurveds.com/ayurvedic-teatment-for-ulcer-in-stomach/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-constipation/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-tonsillitis/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatments-for-uric-acid/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-of-melasma/ 

https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-of-migraines-and-headache/

Medicinal Plants for skin Burns

Medicinal Plants for Hair Health

 Medicinal Plants for Wound Healing

30 Medicinal Herbs For your Home

 Medicinal Plants for Skin Beauty

50 Medicinal Plants for Inflammation

50 Medicinal Plants Used as Spices In Nepal

 50 Medicinal Plants Commonly Used as Herbal Tea

 Medicinal Herbs: 35 Vegetable Foods For Better Sex Drive

 Medicinal Herbs Plants of Far-west Nepal

Medicinal Plants for Penis Size Enlargement

 Medicinal Plants Found in Terai Region of Nepal

 Medicinal Plants of Your Home: Benefits and Uses

 Medicinal Plants of Koshi Province Nepal

 Medicinal Plants Found in Himalayan Region of Nepal

Medicinal Plants for Skin diseases

Medicinal Plants for High Blood Pressure

 Medicinal Plants for Cough

 Medicinal Plants for Piles and hemorrhoids

Medicinal Plants For Diabetes (High Blood Sugar)

 Medicinal Pants For Itching Skin

 Nepali Medicinal Plants For Teeth Health

 Medicinal Plants Lists Which Enhance Sexual Health

 Six medicinal plants For Erectile Dysfunction

 Best Medicinal Plants for Boosting Sexual Health Worldwide

 Endangered Medicinal Plants Of Nepal

MEDICINAL AND AROMATIC PLANTS LISTS OF NEPAL

Medicinal Plants Lists For postpartum Periods Sutkeri ko Ausedhi or Masalaa - सुत्केरी को औसधि - सुत्केरी को मसला

 50 Medicinal Plants of Nepal Highly Liked by Chinese People

Medicinal Plants Of Nepal ! Genetics, Classification, Preservation, and Applications

 35 Essential Medicinal Plants for Your Garden! Growing Health: Cultivating Wellness

100 Rare Medicinal Plants of Karnali Nepal! Impossible to Find Other place.

Top 25 Medicinal Plants For Boosting Memory and Treating Alzheimer

Top 15 Expensive Medicinal Plants of Nepal! Numerous Among Them Are Uncommon Globally

 Medicinal Plants Of Gorkha Nepal! Top 55 Herbs Used in Traditional Medication

Prabisha Adhikari's Songs Lyrics and Chords

 Nepali Lyrics and Chords of Pramod Kharel’s Top Songs

 Melina Rai's Songs lyrics and Chords

 Famous songs Lyrics and chords of Suzeena Shrestha

 Trishna Gurung”s Top Songs Lyrics and Chords

 Rachana Dahal Song's lyrics and Chords

 VTEN All Famous Songs Lyrics

 Top Songs Lyrics and Chords of Rajesh Payal Rai

Shashwot Khadka Songs Lyrics and Chords

Samir Shrestha's Top Songs Lyrics And Chords

 Bartika Eam Rai Top Songs Lyrics & Chords

Nepali Song Lyrics And Chords of Prabesh Kumar Shreshta

 Oshin Karki's Nepali Songs Lyrics And Chords

All Songs Lyrics Of Wangden Sherpa

 Sajjan Raj Baidhya Top Songs Lyrics And Chords सज्जन राज बैध्यका गीतहरु

 Aani Chhoyeng Drolma Top 10 Songs Lyrics And Chords

Top 10 Ankita Pun Songs with Lyrics and Chords

Strum Along: Top 24 Sushant KC Songs with Lyrics and Chords

 Biggest Collection Of Nepali Songs Lyrics and Chords! All Song in One Site

Famous Nepali poems Collection of Vashu Shashi

Famous Nepali Poems of Sarita Tiwari सरिता तिवारीका कबिताहरु

 Beautiful Poems of Bimala Tumkhewa

 Best Poems of Bhim Birag. भिम बिरागका कबिताहरु

Famous Nepali Poems Of Man Prasad Subba मन प्रसाद सुब्बाका कबिताहरु

 Some Nepali poem Of Chakrapani Chalise चक्रपाणी चालिसेका कबिताहरु

 Famous Nepali Poem Of Ishwar Ballav

Top Poems Of Dinesh Adhikari दिनेश अधिकारीका कबिताहरु

Best Poems Of Prakash Sayemi प्रकाश सायमीका कबिताहरु

Famous 10 Poem Of Siddhicharan Shrestha

 Some Nepali Poem of Parijat

Best Nepali Poem OF SaruBhakta सरुभक्तका कबिताहरु

 Famous Poem of Bijay Malla बिजय मल्लका केही कबिताहरु

 How to Write Chhanda Mukta Kabita (free Verse Poem ) with 20 Poem Example

 100 New Nepali Haiku For Haiku Lover

100 Nepali Famous Haiku Poem In Nepali

Arjun Parajuli ka Nepali Kabitaharu

 Nepali Poem Collection Of Tanka Subba Sambahamphe

 History Of Nepali Poem And Some Ultra Modern Nepali Poem 

Some Nepali Poem Of Shekhar Dhungel शेखर ढुङ्गेलका कबिताहरु 

Some Poem Of Motiram Bhatta मोतिराम भट्टका केही कबिताहरु 

Some Poem Of Lekhanath Paudel लेखनाथ पौडेलका केही कबिताहरु 

25 Famous Poem Of Gopal Prasaad Rimal गोपाल प्रशाद रिमालका केही कबिताहरु 

Some poem of Kali Prasad Rijal काली प्रसाद् रिजालका केही कबिताहरु

Some Famous Poem Of Bhinidhi Tiwari भिमनिधी तिवारीका केही कबिताहरु

Top Poem Of Madhabh Prashad Ghimire राष्ट्रकबी माधव प्रशाद घिमिरेका कबिताहरु

10 Famous Nepali Poem Of Mahakabi Laxmi Prashad Devkota 

Exploring the Literary Legacy: Bhanubhakta Acharya and His Top Ten Poems In nepali 

11 types of poetry with Beautiful Short Nepali Poem 

Ten Nepali Poems with English Translations for Poetry Enthusiasts Worldwide

The history of Nepali Poem And famous poets of Nepal