Jagadish Ghimire (B.S. 2002–2070, corresponding to April 10, 1946 – October 31, 2013) was an eminent Nepali litterateur, writer, political analyst, and dedicated development worker. His life was a remarkable fusion of literary brilliance and committed social activism, culminating in a powerful memoir written in the shadow of a terminal illness, which brought him his greatest fame.
🌟 Early Life and Education
Jagadish Ghimire was born on Chaitra 28, 2002 BS (April 10, 1946), in Manthali, a village in the Ramechhap District of Nepal. His early education took place in Nepal, but he pursued higher studies abroad, receiving an M.A. in Sociology from Patna University, India, and a Post-Graduate Diploma in Population Studies from the University of Wales, Cardiff, UK. From a young age, he nurtured a strong interest in literature and journalism. His academic focus on sociology and population studies would later inform his extensive work in social and community development.
🌍 A Life in Social Service and Development
Ghimire's professional career was deeply rooted in the field of development. He held significant positions in both national and international non-governmental organizations. His roles included:
Chief Executive Officer of the Family Planning Association of Nepal (1980).
Consultant for the United Nations Population Fund of Nepal.
Assistant Director of the South Asia Region for the International Planned Parenthood Federation (IPPF), London (1984–1990).
Visiting Lecturer at the Center for Population Studies, University of Wales.
Crucially, his sensitive nature and exposure to the world
Tamakoshi Sewa Samiti (TSS) and Partnership with Durga Ghimire
A cornerstone of Ghimire’s social commitment was the establishment of the Tamakoshi Sewa Samiti (TSS) around 2046 BS (1989/1990), which he co-founded with his wife, Durga Ghimire. TSS was a non-profit, non-governmental organization dedicated to improving the economic and social standards of the poor in Ramechhap through community development, health, and education initiatives. This was the first NGO in the district and one of the earliest in Nepal, working on projects like community organizing, women's empowerment, reproductive health, access to safe drinking water, and sustainable agriculture. Ghimire also served as the founding president of the Tilganga Eye Hospital in Kathmandu and was instrumental in founding the NGO Federation of Nepal in 1991, leading the national NGO movement until 1994.
His wife, Durga Ghimire, was an equal partner in this mission and a courageous social worker in her own right, particularly known for being among the first women to lead the daring rescue and repatriation of Nepali women and girls trafficked to Mumbai, India, through her work with ABC Nepal. The couple's dedication to the community often drew the ire of political and social adversaries, but they remained steadfast in their mission.
✍️ Literary Career: The Early Storm
While Ghimire became internationally recognized later in life, he was a powerful and often controversial literary voice from his youth, capable of creating a "hurricane" in the literary world with his sharp, powerful, and clear expression.
His early notable works include:
Lilam (Auction) (Novel, 2027 BS/1971): His first published novel, which immediately gained acclaim and was sometimes referred to as the sequel to Lil Bahadur Chhetri's renowned novel, Basain.
Sabiti (Novel, 2032 BS/1975): A notably "bold" novel, initially serialized in the literary magazine Rachana. Its publication during the height of the Panchayat era was considered an act of literary courage.
Santan (Offsprings) (Drama, 2034 BS/1977): A weighty play published in the magazine Ruprekha and later released as a book.
'Bardi' (Uniform) (Short Story): A concise yet impactful short story considered by critics to be a vibrant and high-quality example of Nepali short fiction.
'Gu' (Poem): A powerful and unconventional poem that created a stir in the literary community. Its unique subject matter and forceful execution led to it being widely published, recited, and even displayed as a poster.
He was active in the literary scene, contributing articles like 'Ko Bauddhika?' (Who is the Intellectual?) to the 200th edition of Ruprekha, which reportedly caused a commotion among the Nepali intellectual community. His involvement extended to the Indian literary world, where he served as an editor, alongside Kishore Nepal, for the 1982 Hindi translation anthology, Nepali Kavitaen, published by the prestigious Rajkamal Prakashan, with Sarveshwar Dayal Saxena as the Chief Editor.
Despite this initial burst of literary activity, Ghimire entered a long period of hiatus, largely dedicating his time to development work. He would later explain that the demands of his employment took precedence, as literature, at the time, was not a viable source of livelihood.
🖋️ The Triumphant Literary Return: Confronting Mortality
The latter part of Jagadish Ghimire's life and career was defined by a formidable challenge: a diagnosis of Multiple Myeloma, a rare form of blood cancer. This difficult health battle, rather than leading to despair, served as the catalyst for his powerful literary comeback. He viewed his subsequent writing as a form of therapy, a way to channel his pain and focus his mind.
Antarmanko Yatra (The Journey of the Conscience)
Written primarily while he was undergoing painful treatment and facing his own mortality, Antarmanko Yatra (Biography/Memoir, 2064 BS/2008) is Ghimire's most celebrated work. It is a poignant, detailed, and unsparing account of his life—his childhood, his extensive community development work, the establishment of TSS, his global travels, and his courageous fight against cancer.
The book resonated deeply with the Nepali public for several reasons:
Powerful Honesty: It was a rare, candid exploration of a debilitating illness, the suffering involved in its treatment, and the author's philosophical and emotional response to death.
Socio-Political Commentary: The memoir also contained sharp political commentary, ensuring its widespread appeal beyond just the literary sphere.
Literary Quality: Its compelling narrative and powerful writing style were widely acclaimed.
The success of the book was phenomenal, leading to numerous accolades:
It won the coveted Madan Puraskar (Nepal's most prestigious literary award) for 2064 BS.
It was awarded the Uttam Shanti Puraskar.
It also received the Mainali Katha Puraskar.
This work was more than a personal journey; it was a testament to the human spirit's ability to transcend physical agony through creative and intellectual engagement. Ghimire continued his social and literary activities even while managing his health, making public appearances with a mask to guard against infection, a visible symbol of his resilience.
Later Works
The renewed dedication to writing saw him publish several other significant works:
Sakas (Agony) (Novel, 2012): A novel written in the throes of his personal anguish, reflecting the country's turbulent history and the centuries of hardship faced by the Nepali people.
Roja Kavitaharu (Selected Poems) and Bardi (Selected Stories): Collections that compiled his scattered and earlier published works, allowing new readers to discover the depth and range of his prose and poetry.
His renewed fame also led to the reprinting of his classic early works like Lilam, Sabiti, and Santan.
🗣️ Intellectual and Philosophical Engagement
Jagadish Ghimire was a formidable intellectual. His writing style, even in political commentary published in outlets like Nepal Magazine of Kantipur, was always infused with a literary quality that made it engaging and highly readable. He was comfortable with debate and intellectual sparring, notably engaging in a fierce public exchange with leftist writer Khagendra Sangraula over the literary use of sexuality and the issue of artistic freedom, following his writing of a foreword for Rajendra Thapa's novel, Khelauna. Ghimire staunchly defended the space for all forms of literature, arguing for a broad freedom for writers, even those exploring sensitive topics.
He also had a genuine interest in literary dialogue, conducting written interviews with contemporary writers and poets, including legendary figures like Bhupi Sherchan and Haribhakta Katwal. His home in Chobhar became a place of literary pilgrimage, attracting fellow writers, admirers, and journalists from across the country.
⚰️ Death and Legacy
Jagadish Ghimire succumbed to Multiple Myeloma at the age of 67 (68 by the Nepali calendar). He passed away at Om Hospital in Kathmandu on Kartik 14, 2070 BS (October 31, 2013). His funeral rites were performed at Pashupati Aryaghat in Kathmandu. He is survived by his wife, Durga Ghimire, and their two children, Himal Ghimire and June Ghimire.
Jagadish Ghimire's legacy is one of a multifaceted icon who seamlessly bridged the world of literature and dedicated social service. He was an exemplar of a writer who stepped away from the pen to serve his community and returned to it with a profound, life-altering story. His final works transformed the fear of death into a source of immense literary creativity, cementing his place as a giant of modern Nepali literature.
समय सङ्घर्षको जुवामा जोतिँदा–जोतिँदा जब मान्छे एक छाक खान पुग्ने हुन थालेको हुन्छ अनि तिमी उसको दाँत फुकाल्न थाल्छौ पराजय र धोकाको अग्निपरीक्षाबाट गलेर जब मान्छे बल्लतल्ल देख्न र चिन्न थालेको हुन्छ तिमी उसको दृष्टि खोस्छौ जीवन जहाँ मात्र बुझिन्छ र मात्र बाँचिन्छ जन्मेदेखि जहाँ केवल सिकिन्छ, सिकिन्छ, सिकिन्छ र कहिल्यैपनि जानिँदैन जहाँ, जब अलि–अलि जान्न थालिन्छ जहाँ, जब अलि–अलि बाँच्न थालिन्छ तिमी ठहर गर्छौ वृद्ध भएको अनि तिमी मृत्यु दिन्छौ समय, तिमी कति निष्ठुरी छौ। |
सुख हिउँद नहुनु सुख होइन हिउँदको न्यानु सुख हो ग्रीष्म नहुनु सुख होइन ग्रीष्मको शीतल सुख हो वेदना नहुनु सुख होइन वेदना बाँड्ने हुनु सुख हो उँभो लाग्नु आफैमा सुख होइन उँभो लाग्दा डाह नगर्ने स्वजन हुनु सुख हो उँधो लाग्नु आफैमा सुख होइन उँधो लाग्दा नघच्याड्ने आफन्त हुनु सुख हो नछुट्टिनु सुख होइन छुट्टिँदा सम्झना हुनु सुख हो |
जालसाजीउद्देश्य खोतल्दै–खोतल्दै जाँदा म उद्देश्यको समेत उद्देश्य पाउँदिनँ र अर्थ सोध्दै–सोध्दै जाँदा म अर्थको समेत अर्थ देख्दिनँ अस्तित्व पहिल्याउँदै–पहिल्याउँदै जाँदा म अस्तित्वको समेत अस्तित्व भेट्दिनँ यो एक मुठी सास हो— जुन सत्य हो यो एक मुठी गाँस हो— जुन ध्रुव सत्य हो जीवन त्यही एक मुठी सास र एक मुठी गाँसका निमित्त गरिने जालसाजी हो जीवन आफूले आफैप्रति गरिने अन्याय हो। समाज छ, राष्ट्र छ, संयुक्त राष्ट्र पनि छ वर्ण छ, वर्ग छ, उचाइ र गहिराइ पनि छ धर्म छ, पाप छ, अर्थ छ, अनर्थ छ काम छ, निष्काम छ, सकाम छ, अतिकाम छ तर मोक्ष खै कुन मिसिलमा परेर हराएछ ? जागिर छ— जुन वेश्याको सिउँदोको सिन्दूर हो जुन स्वाभिमान बेचेर कमाएको तलब हो नियमावली छ जुन गीता हो, बाइबल हो, कुरान हो हाकिम छ जुन दैव हो व्यवस्थापन छ जुन लीला हो। मान्छे छ, चुप छ रेडियो बोल्छ, माइक बोल्छ वा बोल्छन् चराचुरुङ्गीहरू अथवा झर्नाहरू वा टेम्पोवा जेटका आवाजहरू । साहित्य छ त्यो आङका छारो हो नलेखे लेख्नुपर्छ लेखे लेख्न हुन्न । चित्र छ— त्यो हाम्रो व्यङ्ग्यचित्र हो विद्रुप छ— त्यो हाम्रो जीवनवृत्त हो जीवन आफूले आफैसँग गरिने अन्याय हो जीवन आफूले आफैसँग गरिने जालसाजी हो । |
सडक रछान बनाउनु परे कोपरा मिल्काउनु परे प्लास्टिक कसिङ्गर फ्याक्नु परे चर्पी बगाउनु परे सडक छ विद्रोह गर्नुपरे समर्थन गर्नुपरे टायर बाल्नु परे मान्छे मार्नु परे ‘अधिकार’ का स्वदेश – विदेशप्रायोजित यावत् नाराजुलुस गर्नुपरे बम पड्काउनु परे सडक छ चर्पी छैन दिसा–पिसाप गर्न – सडक छ आँगन छैन बिस्कुन सुकाउन छ्वाली सुकाउन – सडक छ आपूmले गर्दा त्यो अधिकारको धर्मयुध्द हुन्छ अरूले गर्दा त्यही पाप, अन्याय, अत्याचार हुन्छ सडक मिचे हुन्छ जग्गा बढाउनु परे कटघरा हाल्नु परे पसल थाप्नु परे सडक च्यापे हुन्छ घर बनाउनु परे सडक बारे हुन्छ भोजभतेर गर्नुपरे सडक ढाके हुन्छ जात्रा, वरयात्रा, शवयात्रा गर्नुपरे सडक बन्द गरे हुन्छ आन्दोलन गर्नुपरे साँढे छोडे हुन्छ पुण्य गर्नुपरे बाख्रा छाडे हुन्छ आयआर्जन गर्नुपरे सडकमा नै बन्दुक बोकेका सत्ताहरू हिँड्छन् नेता र राष्ट्रपतिको सुरक्षाका नाउँमा सडकमा नै बन्दुक बोकेका विद«ोहहरू हिँड्छन् हक र अधिकारका नाउँमा सडकमा नै डाका र अपहरणहरू हिँड्छन् चेली–बेचुवा र बेचिने चेली हिँड्छन् रोजगारीका नाउँमा बलात्कार हिँडछन् पाप हिँड्छन् भोक हिँड्छन् रोग हिँड्छन् चोर हिँड्छन् तस्कर हिँड्छन् सबै हिँड्छन् जो सांसद, सभासद्, मन्त्री, अधिकारवादी, उद्योगी व्यापारी, धनीमानी भैसकेका वा हुने लाइनमा बसेका छन् सडकले कसैसँग केही सोध्दैन – खोज्दैन तस्करसँग दामासाही माग्दैन चोरसँग चोरीका मन्त्री–साशकसंग धूसको भाग खोज्दैन कसैको पनि कालो कमाइको हक खोज्दैन तिनका संरक्षक हिँड्छन् देशसेवाको राजनीतिका नाउँमा त्यसैले त नेताहरू यति समृध्द र पूजित छन् सडकले नै पाल्छ छाडा कुकुर आश्रयविहीन मान्छे जसलाई ‘सद्दे’ले पागल भन्छन् जसले ‘सद्दे’लाई पागल भन्छन् सडकले कसैसँग नागरिकता सोध्दैन कसैको लालपुर्जा हेर्दैन सडकले नेपालीलाई आफ्नो र विदेशीलाई पराई ठानेको छैन कसैलाई विभेद गर्दैन सबैलाई आश्रय दिएको छ सडक नेपाल आमा हो संसारको एक मात्र “वसुधैव कुटुम्बकम्” साधक सडकमा मान्छे किचे हुन्छ गोली हाने हुन्छ तक्मा दिए हुन्छ दुत्कारे हुन्छ लत्याए हुन्छ बलात्कार गरे हुन्छ सडक समाधिस्थ योगी हो उसलाई केही फरक छैन सडक निर्विकार छ सडकको रछाने छातीमा मान्छे, कुकुर, गाइर्, गोरु, गिद्ध एकैपटक झुत्ती खेल्छन् सबै मन्जुर छ उसलाई सबै अत्याचारहरू मन्जूर छ उसलाई कुनै गुनासो छैन सडक बाढीमा बगेको छ झरीमा रुझेको छ युद्धमा भत्केको छ सदा त्रस्त छ सदा पीडाग्रस्त छ सडकमा सबै कोलाहल गर्छन् तर ऊ सदा मौन छ सडकसँग कुनै शब्द छैन, फिराद छैन विद्रोह र क्रान्ति छैन सडक सदा शोषित छ जसका नाउँमा जसका भरमा सबैले युद्ध गरेका हुन् जसलाई ढाल बनाएर युद्ध जितेका हुन् र पगरी गुतेका हुन् जसलाई भ¥याङ बनाएर सत्ता चढेका हुन् लौरो बनाएर जँघार तरेका हुन् अनि ती सबैले त्यही सडकलाई बिर्सेका हुन् त्यही सडक त्यो नेपाली हो – निमुखाभन्दा निमुखा सामान्यभन्दा सामान्य सीमान्त बस्तीको सीमान्तभन्दा सीमान्त बासिन्दा सदा शोषित भुइँमान्छे |
युद्ध उन्मूलन युद्धतालुदेखि तानेर ठाडो रेखा पैतालासम्म दुवै हत्केलाको सरल रेखामा क्रस टाँगिएको छु यस चौबाटामा धर्तीमा समय र विज्ञान दुई बाटाहरू धर्ती मसँग छैन , घर परिवार–समाज देश छैन बरालिनु स्टेसन जानकीचोक, जानकीचोक स्टेसन शून्य सडकमा त्रिशङ्कु र भाटभटेनीहरू सँगसँगै शोकसभामा ओर्कनुफर्कनु धूलामा टाँगिनु हावामा उँधोमुन्टो आधा सेरिएर हलाल बगरेको किलामा छट्पटाउँदै....... ल्याटेन्टसिफलिस बोकेर रगतभरि समयभरि बाँड्दै सम्पर्कभरि आनुवंशिकताभरि कीटाणुहरू, विवश वेश्यावृत्ति जिजीविषामा अस्तित्वको कात्राले कवचले व्याख्या गरिएको पश्चिमी चस्मा जीवनको (व्यवसायको विज्ञान) छिः छिः ! (हामी गड्यौला छौँ हर्मा फ्रोडाइट । दुवै पक्षीयलाई काम लाग्छौँ प्रभू ! आज्ञा होस् यसो सुतौँ वा उसो पल्टौँ ?) होइन । अर्थजन्य दुव्र्यवस्थामा विश्वस्त त्रिशङ्कुहरू गड्यौलाहरू इतिहासले वर्तमान गर्भिणी बनाउँछु – शान्तिसमूह जन्मन्छ चिहानबाट आजसम्म पूजा भएको छ शक्तिसम्पन्न सूत्रधार मतियारहरूको हाडनाताकरणीका–युगस्त्रीलाई नीति निर्धारण गर्दै । शक्ति अनिवार्य छ स्थापित हुन । खारिनु अनिवार्य छ पूजित हुन । समय छ । निश्चय छ । भविष्य=२H2O=O2+२H2O सापेक्ष सत्य छ राँको बाल्छु आऊ अब चक्षुहीन गड्यौलाको धर्तीहीन त्रिशङ्कुको भाटभटेनीको यातायात हुँदैन वसन्तमा केवल तन्कनु खुम्चनु जीवन मेरो चेतना कपाल सल्काउँछ अब यस टुपी उन्मुलन युद्धमा युद्ध उन्मूलन युद्धमा |
रूखकवि, केही त सार्थक लेख शब्द धेरै लेख्यौ केही सार्थक भाव पनि लेख तिमीले सधैँ फूलका कविता लेख्यौ अब रूखका कविता लेख हाँगाबिँगा र मूलका कुरा लेख ती अझ बढी सौन्दर्यमय र यथार्थ छन्जराका कुरा लेख ती जराले समाउने माटाका कुरा लेख जुन माटोमा तिमी र म जन्मियौँ जुन माटो नभए तिमी पनि हुत्रौ, म पनि हुत्रँ त्यो माटाको अस्तित्व जोगाउने जराका कविता लेख जराका कथा लेख तिमीले छहरा र नदीका कविता लेख्यौ अब कुलाका कथा लेख ती कुला जसले तिमीले र मैले खाने अत्र फलाउँछन् जसबिना तिमी र म बाँच्न सक्तैनौँ ती कुलाका कुरा लेख तिमीले केवल आफ्नो दुःखको गुनासो र सुखको सपना लेख्यौ अब यो देशको कथा लेख यो हिमालको निधार निहुरिन नदिनु छ भने यसको छातीभरि रूखका बोटका कथा रोप लेकका थुम्कादेखि बेसीका बगरसम्म तराईका फाँट–फाँटभरि नेपालीको पाखुरीले सिँगारेका टार गरा कान्ला र फाँटहरूमा घाँस, दाउरा र काठका बोटको कथा रोप रूखमा फूल पनि फुल्ने छ सपना पनि फल्ने छ चराले गुँड पनि लाउनेछन् साँझ–बिहान बासेर तिम्रो गुन पनि गाउनेछन् तिमी आफ्नो तुच्छ अहङ्ककारबाट निस्केर घाँस पात बिरुवा चराचुरुङ्गी र तिनै जस्ता सामान्य बहुसङ्ख्यक नेपालीको कथा लेख ती भुइँमान्छे रूख हुन् रूख तिमी आफ्ना रचनामा आफ्ना सन्तान देख्छौ अब रूख बिरुवा लहरामा देख हिउँको पहिरामा बन रोप पहाडको पहिरामा बगैंचा कुँद बगर–बगरमा बगैँचा कुँद तराईका मैदानमैदानभरि बगैँचा कुँद बगैँचाका बोटबोटमा आत्मा रोप तिमी अशक्त भएपछि आफ्नै आफन्तले तिमीलाई घरबाट निकाले भने भुइँचालाले तिम्रो बास भत्कायो भने बाढीपहिरामा प¥यौ भने नदीले बगायो भने आगलागीले डढायो भने रूखका हाँगाबिँगा र पातमुनि तिमीले छहारी पाउने छौ तिमी म¥यौ भने रूखले आफ्ना शरीर हात खुट्टा पोलेर तिम्रो दाहसंस्कार गर्नेछन् तिमीलाई दागबत्ती दिनेछन्, तिम्रो सुकेको तालुमा यिनका पात पातले तर्पण दिनेछन् कवि, तिम्रा कविता क्षणजीवी छन् तिमीले लगाएको बन शाश्वत हुनेछ कवि, रूखका कविता रोप कवि, रूखका कथा रोप |
गोष्ठीठूलो सहरको ठूलो घरको ठूलो मञ्चमा ठूला टाउका ठूलो गिदी ठूला कहलाइएका मान्छेका माझमा वाद हुनेछ विवाद हुनेछ प्रतिवाद हुनेछ भोलि त्यो अखवारमा छापिएपछि हामीले पैसा तिरेर पढ्ने छौँ हाम्रा पीरमर्काका कुराहरू हामीलाई समवेदनाहरू सहानुभूतिहरू सान्त्वनाहरू हामीमाथि श्रध्दा आस्था आजका अन्धकार छिँडीका अन्धकारमा भोलि घाम लाग्ने सपनाहरू आयोजक कोही होस् समस्या कस्तै होस् बोल्ने कुर्लने तिघ्रा ठटाउने पहलमान कुनै होस् नाफा हुँदा नर नाफा नहुँदा नारी वा जे पनि हुने नेता कुनै होस् समुद्र नै फड्कने सञ्जीवनी पर्वत उचाल्ने हनुमान् कुनै होस् अभिनेता कुनै होस् पत्रकार कुनै होस् बुध्दि बेचेको बुध्दिवादी–अवसरवादी कुनै होस् – केही फरक पर्दैन कसैको पनि कसैसँग पति वा पत्नी कसैसँग कसैको मुलुक कसैको कसैसँग सिध्दान्त साटिनुको केही अर्थ छैन कसैको भाषण कसैका नाउँमा छापियोस् कसैको टाउको कसैका गीँडमा पलाओस् कसैको नाकको टुप्पामा चक्षु पलाओस् – केही अर्थ छैन सब जनतालाई धोखा दिने हुन् – पदका लागि प्रतिष्ठाका लागि शक्तिका लागि पेटका लागि नरका लागि नारीका लागि रक्सीका लागि यिनीहरू रछानलाई चिनी–चिनी अरू अगाडि नचिने झैँ गरिदिन सक्छन् कुह्यानलाई प्रतिष्ठान भनिदिन सक्छन् मुखलाई चर्पी स्वीकार गर्छन् हाम्रा अगुवाहरूको लस्कर अघि लागेको छ हामी बिचरा बचेराहरूलाई उपदेश दिँदै चन्द्र विजय गर्न हामी निहुरिन सिपालु छौँ योग्य नागरिकझैँ योग्य राष्ट्र–राष्ट्रवादीझैँ योग्य शिष्यझैँ योग्य पुत्रझैँ योग्य रैतीझैँ योग्य पछुवाझैँ यस नयाँ हिमयुगमा यस हिमनदीको भेलमा भनन बिन्ती हामी कहाँ छौँ ? |
युध्दगीतआऊ गीत गाऊँ युद्धको हत्या र हिंसाको कहिल्यै नरोकिने शृङ्खलाको समय बदलिएको छ नयाँ सहस्राब्दीमा खेलको नियम होइन खेल नै बदलिएको छ अघिजस्तो भोगटे होइन बम लात्तेभकुण्डो भएको छ सुन्तला होइन ग्रेनेड खाने कुरा भएको छ लट्ठी होइन राइफल डण्डी भएको छ र कारतुस बियो भएको छ खेल मार्ने र मर्ने भएको छ नयाँ खेल भन्छ ठोक् ठोक् ठोक् हान् मार् काट् सिध्या बम पड्का आगो लगा खबरदार त्यो उम्कन नपाओस् त्यो हाम्रो शत्रु हो जसरी पनि त्यसलाई मार्नु छ त्यसको बाबुलाई मार्नु छ त्यसको छोरालाई मार्नु छ त्यसकी छोरीलाई मार्नु छ त्यसकी स्वास्नीलाई मार्नु छ त्यसको लोग्नेलाई मार्नु छ त्यसको स्वजनलाई मार्नु छ त्यसको मतियारलाई मार्नु छ मार्नु छ मार्नु छ मार्नु छ खेल नै यही हो कि मार्नु छ कि मर्नु छ उसले हात्र नपाउँदै आफूले हात्रुपर्छ उसले मार्न नपाउँदै आफूले मार्नुपर्छ दशैँमा मार्नुपर्छ तिहारमा मार्नुपर्छ तीजमा मार्नपर्छ ईदमा मार्नुपर्छ होलीमा मार्नुपर्छ छठमा मार्नुपर्छ लोसारमा मार्नुपर्छ बुद्धजयनीमा मार्नुपर्छ ईसा जयन्तीमा मार्नुपर्छ घरमा मार्नुपर्छ बसमा मार्नुपर्छ जात्रामा मार्नुपर्छ यात्रामा मार्नुपर्छ मार्नु पर्छ मार्नु पर्छ मार्नुपर्छ ताछेर चिरेर नुनचुक दलेर मार्नुपर्छ घोचेर मार्नुपर्छ रेटेर मार्नुपर्छ ढुङ्गाले किचेर मार्नुपर्छ पासो लाएर मार्नुपर्छ ठटाएर मार्नुपर्छ निसासेर मार्नुपर्छ पानीमा चोपलेर मार्नुपर्छ करेण्ट लगाएर मार्नुपर्छ नङमुनि सियो रोपेर मार्नुपर्छ जसरी पनि मार्नुपर्छ अरू कुनै उपाय छैन त्यसलाई मारेर नै सक्नुपर्छ त्यसलाई मारेर नै जित्नुपर्छ नमारे अर्धमृत बनाएर छाड्नुपर्छ कोही उपचार गर्न, सहयोग गर्न तम्सियो भने त्यसलाई पनि तिनै उपायले ठेगान लाउनुपर्छ एकैपटकमा मार्नु हुँदैन एकै गोलीले मार्नु हुँदैन एकै चोटमा छित्रु हुँदैन नाक काट्नुपर्छ आँखा खोप्नुपर्छ दाँत फुकाल्नुपर्छ हात भाँच्नुपर्छ गोडा भाँच्नुपर्छ कुहेर मर्न छाडिदिनुपर्छ जिउँदै गाडिदिनुपर्छ गोडाको नङदेखि किच्दै मार्नुपर्छ हातको हर्थुङ्गादेखि फुकाल्दै मार्नुपर्छ पाता र निउँडी खुस्काउँदै मार्नुपर्छ प्रत्येक अङ्ग ताछ्दै–चिर्दै मार्नुपर्छ प्रत्येक अङ्ग भङ्ग गरिसकेपछि मात्र मार्नुपर्छ बिस्तारैबिस्तारै यातना दिएर मार्नुपर्छ यातनाको मजा लिएर मार्नुपर्छ लड्दालड्दै सबै मर्नुपर्छ हार्ने त मरेकै हुन्छ जित्ने पनि मर्नुपर्छ सबै मरिसक्नुपर्छ सबै ध्वस्त भैसक्नुपर्छ परिवार ध्वस्त हुनुपर्छ समुदाय ध्वस्त हुनुपर्छ राष्ट्र ध्वस्त हुनुपर्छ पुलहरू भत्किसक्नुपर्छ अस्पतालहरू ध्वस्त भैसक्नुपर्छ पाठशालाहरू खरानी भैसक्नुपर्छ सञ्चारहरू भङ्ग भैसक्नुपर्छ सबैथोक भताभुङ्ग हुनुपर्छ सबैथोक समाप्त हुनुपर्छ युद्ध यथार्थ हो युद्ध विज्ञान हो युद्ध कला हो युद्ध गर्नुपर्छ युद्ध त्यतिन्जेल गर्नुपर्छ जतिन्जेल एक जनासम्म पनि जिउँदो हुन्छ मृत्यु नै नियम हुनुपर्छ यो सिद्ध हुनुपर्छ मृत्यु सबभन्दा सजिलो छ हत्या सबभन्दा सजिलो छ अपराध भत्रे कुनै कुरा छैन अपराध–बोध नै अपराध हुनु पर्छ यस युद्धको अन्तिम विजेता त्यो लास हुनु पर्छ जसले मुर्दा–शान्ति प्राप्त गर्नेछ अनि यो देशले जुन अहिले अर्ध–मसान छ पूर्णता प्राप्त गर्नेछ र पूर्ण मसान हुनेछ अनि जित्नेले पनि हार्नेछ र हार्नेले पनि जित्नेछ यसका लागि युद्ध गर्नुपर्छ युद्धको कुनै विकल्प छैन युद्ध गर्नुपर्छ युद्धको गीत गाउनुपर्छ |
हाम्रो प्राप्ति : हाम्रो नियतिनेपाल आमाको एक लाख चालिस हजार किलोमिटर क्षेत्रफलमा एक चौथाइ हिमाल छ – टोक्नु भएन एक चौथाइ भीर पहरा छ – दार्नु भएन एक चौथाइ वन छ – मास्नु भएन बाँकी एक चौथाइ जे छ – त्यहाँ खेतीपाती पनि छ गाउँ सहर लेक बेसी र बस्ती पनि छ त्यहाँ दिनको दुई हजार अम्सियारहरू जन्मन्छौँ एक हजार मर्छांै एक हजार बाँच्छाँै र जम्मा अम्सियारहरूको सङ्ख्यामा दिनदिनै थपिन्छौँ छिमेकबाट पनि राम्रै थपिन्छौँ यसरी यस वर्ष एक करोड चालीस लाख जनसङ्ख्या पक्कै पुगेका छौँ प्रत्येक नेपालीका अंशबन्डामा दस मिटर लामो दस मिटर चाक्लो जमिनको एक चौटो पर्छ हाम्री आमाले हामीलाई जन्मसिद्ध सन्तानका रूपमा स्वीकार गर्दै आफ्नो छातीमा पारेर दिएको त्यही हो हाम्रो प्राप्ति त्यही हो हाम्रो नियति हाम्रो त्यो प्राप्ति, त्यो नियति त्यो जग्गाको लम्बाइ चौडाइ क्षेत्रफल गहिराइ र उब्जनीसमेत हाम्रा सक्कली र नक्कली अम्सियारहरूको बढोत्तरीले दिनदिनै घट्तै छ दामासाही प्रत्येकलाई पर्ने सरदर आधा रोपनीको त्यस चौटामा पनि नहुनेको केही हुँदैन हुनेका घर झुप्रो हुन्छ गोठ कटेरो करेसाबारी सानु आँगनी तुलसीको मठ एक दुईवटा गाईबस्तु हुन्छन् सुखदुःख बाबुआमा छोराछारी दाजुभाइ दिदीबैनी शत्रुमित्र नातागोता सबै त्यतिभित्रै अटाउनुपर्छ जन्मने ठाउँ मर्ने ठाउँ दान गर्ने ठाउँ खेल्ने ठाउँ रुने ठाउँ कमाउने ठाउँ रमाउने ठाउँ सबै त्यहीँ पु¥याउनुपर्छ हामी भाग्मानी छौँ – हामीलाई एकलौटी चिहान चाहिँदैन पोलिएर खरानी हुनुसम्म त हो – साझा मसान भए पुग्छ नेपाल आमाले दिएको त्यो साझा मातृत्व तिनका सन्तानका अनुसार फरक छ कसैसँग त्यही आधा रोपनी जग्गामा बागबगैँचा हुन्छ स्याउ सुन्तला फल्छ अट्टालिका उभिन्छ धानको बाला र तोरीको पूmलमा सुन झुल्छ फुल्छ कसैसँग त्यही आधा रोपनी दामासाहीमा सिस्नुको झाङ हुन्छ अथवा हुन्छ वेलको घारी हात्तीबारको काँढा कसैसँग बलौटे मरूभूभि कसैसँग भलबाढी भेल कसैसँग दुर्गन्धी नाला कसैसँग टेक्न मखमली गलैंचा कसैसँग निदाउन रछान निदाउन रछान निदाउन रछान । |
गु मेरो संसारको मेरो सपनाको सर्वश्रेष्ठ देशको सर्वश्रेष्ठ शहर मेरो काठमाडौँ ! मेरी माता ! मेरी प्रेयसी ! मेरो जीवन तिम्रो यो दुर्दशा देख्नु लेख्नुअघि लेख्नुअघि किन अग्निसात भइनँ म ? किन तिम्रो गर्भस्थ भइनँ म ? म यो निष्पाप बयान लेख्तैछु किनभने मेरो लेखनमा सरस्वती छन् र तिनको ऊर्जा छ भने मेरो र मजस्ताको पीडा बुझ्ने र तिम्रो उद्धार गर्ने कोही जन्मनेछ भविष्यमा भविष्य भन्ने पनि कुनै बेला हुन्छ भने काठमाडौँ, भक्तिभवना र क्षमायाचना सहित तिम्रो पीडाको मेरो यो चित्कार तिमीलाई नै समर्पित छ – गुपालको गुपत्यकामा गुवायुहरू बग्छन् गुमतीहरू बग्छन् गुमय भएको छ उपत्यका गुपालीहरू प्रसत्र छन् यस उपलब्धिमा मैलो छ हावा कारखानाहरू अवालहरू वाहनहरूको झाडा–बान्ताले मैलो छ पानी नेताहरूको मल–उत्सर्गले (यसदेशमा जुन नेताहरूले हैकम गरे तिनले देशको लागि मलबाहेक कहिल्यै पनि अरू केही पनि उत्सर्ग गरेनन्) मैलो छ बालुवा गलैँचाहरूको रसले मैलो छ हिमालय बेचिएका चेलीहरूको बलात्कृत रगत–पीपले मैला छन् नीला पहाडहरू रगतमासीले मैला छन् तिनबाट बग्ने झरना–झोरा–मूलहरू समष्टिको योगदानले मैलो छ आकाश विश्वभरि निषिद्ध प्लास्टिकका थैलाहरूले गुवायु भएका छन् यस उपत्यकाका सबै वायुहरू दूषित बोझिल जो सल्लाको सुसेलीजस्ता हलुका–तीखा–सुगन्धित हुन्थे गुहे गल्ली भएका छन् मूलबाटाहरू र मूलमार्गहरू रछान भएका छन् बगैँचा पार्क चउर चौबाटा दोबाटाहरू गु मन्दिर गजुर गुम्बा मस्जिद चर्च गुरुद्वारा चौतारा देउराली गुसाँस्कृतिक धरोहरहरू गुको भकारी भएका छन् समाज र इतिहासका प्रत्येक गर्वहरू दुर्गन्ध नै दुर्गन्ध छ सर्वत्र दुर्दृश्य नै दुर्दृश्य छ सर्वत्र अभक्ष्य नै अभक्ष्य छ सर्वत्र दुःश्रवण नै दुःश्रवण छ सर्वत्र दुश्चेष्टा नै दुश्चेष्टा छ सर्वत्र दुष्कर्म नै दुष्कर्म छ सर्वत्र यस ग्यासच्याम्बर नगरीमा दुर्गन्ध नगरीमा झन्डाले त्यो सुँघ्नुपर्दैन हेर्नुपर्दैन सुत्रुपर्दैन खानुपर्दैन डन्डाले पनि पर्दैन नीलो नम्बर प्लेटले पनि पर्दैन शक्तिको मातले यिनीहरू नदेख्ने भएका छन् देख्नुपर्ने कुराहरू नसुत्रे भएका छन् सुत्रुपर्ने कुराहरू आफ्नो सुविधाको लागि यिनीहरू कित्र सक्तछन् किन्दछन् वातानुकूल दृश्यानुकूल श्रवणानुकूल खाद्यानुकूल पेयानुकूल दुश्चेष्टारत छन् दुष्कर्मरत छन् तिनीहरू नै जससँग झन्डा–डन्डा र नीलो सेतो रातो पहेँलो नम्बरप्लेट छ आफ्नो भाग्य यिनीहरूलाई सुम्पेर हामीहरू यिनीहरूकै खेलबहाडमा तमासामा रमिते भै बसेका छौँ जतिजति यिनीहरूको शक्ति बढी हुन्छ सङ्ख्या बढी हुन्छ उतिउति हामी प्रताडित हुन्छौँ भएका छौँ यही हो युगयथार्थ युगबोध पनि यही हो युगघर्म पनि यही भएको छ नपत्याए गरिब मुलुकहरूको विगत हेर वर्तमान हेर अनागत हेर आफ्नै देश हेर आफ्नै अनुहार हेर यति निकृष्ट बनाइएको छ यो समस्त गौरवमय वातावरण कि गु ठोकिन्छ भुइँमान्छेको आँखामा नाकमा मुखमा प्रतिपल जनसामान्यको नाक काटिएको छ त्यसैले ऊ नाक छोप्न नखौरो लगाएर हिँड्छ वाक् स्वतन्त्रताको कर्नाल बजेको छ अधिकारको बाढीपैरो छ त्यसैले ऊ लाजले मुख छोपेर हिँड्छ न ऊ नाक ठाडो पारेर हिड्न सक्छ न ऊ मुख खोलेर बोल्न सक्छ न ऊ अधिकारका लागि हाँक दिन सक्छ न ऊ कर्तव्यका लागि केही गर्न सक्छ त्यसैले ऊसले नाक–मुखमा सुँगुर–थुतुनो लगाएर हिँड्छ ऊ ठान्दछ त्यसैगरी ऊ बाँच्नेछ जस्तो मरु–पसी बालुवामा मुन्टो लुकाएर सोच्तछ गु व्यवसायमा मग्न छ यो मुलुक गु नेता मन्त्री सांसद राजनीतिज्ञ जनतामारा व्यापारी गु वकिल पत्रकार बौद्धिक साहित्यकार पुजारी गु डाक्टर, इन्जीनियर, विदेशी सल्लाहकार नीलो नम्बर– प्लेटधारी गु पक्ष प्रतिपक्ष, आमसभा, बन्द-हडताल, नारा जुलुस सत्ताधारी गु नर नारी तेस्रोलिङ्गी उभयलिङ्गी समलिङ्गी बालब्रम्हचारी गु सरकारी निकाय गैरसरकारी संस्था नामधारी गु न्याय माग्ने न्याय दिने कामठग घुस्याहा न्यायध्वजधारी गु सभागोष्ठी भाषण उपदेश प्रवचनकारी गु उद्घाटन विसर्जन मानव अधिकारका व्यापारी गु तिमी म त्यो सबै सक्कली नक्कली नेपाली नागरिकताधारी गु विकासका पण्डित पाखण्डी धर्मध्वजधारी गु मान्य महामान्य अतिमान्य अधिकारी गु नरकपालिका नरकपिता नरकपुत्र नरकवधू नरककामदारी गु बाट मुक्त हुन चाँहदैन कोही पनि यहाँ गु भरिएको छ निर्णायकहरूको मस्तिष्कमा गु भरिएको छ जनसामान्यको दिनचर्यामा गु व्याप्त छ तिमी हामी सबैको सर्वाङ्गमा गु हेर्न आउँछन् विदेशी पर्यटकहरू (गु बाहेक के छ र हेर्न लायक अब) गु सोहर्न आउँछन् नीला नम्बरप्लेटका आयोजनाहरू गु गरिबी अविकासको च्याँखे थापेर बसेका छन् सरकारी गैरसरकारी अन्तर्राष्ट्रिय आयोजनाहरू गु बनाऊ गु छर गु उमार गु बेच गु देखाऊ गु खाऊ गुपालीहरूको जीवन यति गुमय छ अब प्रसत्रतापूर्वक गु वायु सुँघ्दै प्रसत्रतापूर्वक गु जल सेवन गर्दै प्रसत्रतापूर्वक गु भोजन गर्दै (पञ्चगव्यको सट्टा मानव–पञ्चगव्य आचमन गर्दै) प्रसत्रतापूर्वक गु–जल चडाउँछन् देउता–पितृलाई र गर्व गर्छन् यो गुसात् वर्तमानमाथि सुघ्घर जीवनका प्रत्येक अवसर हामीहरूले त्यसरी बहिष्कार गरिरहेका छौँ गुमाइरहेका छौं जसरी “गु खान नपाउने हो भने स्वर्ग जान्नँ” भनेको थियो लोककथाको सुंगुरले ! |