When we think about poetry, many of us imagine someone sitting quietly with a notebook, turning feelings into words. For Nepali poet पञ्च विस्मृत (Pancha Vismrit), this image fits perfectly. His poems are born from a deep love for Nepal, a longing for home while living abroad, and an urge to express the struggles, joys, and dreams of ordinary people. Through his writing, he has touched readers both in Nepal and overseas, proving that poetry can cross borders and connect hearts. Early Life and Identity The name Pancha Vismrit is widely recognized in Nepali literary circles, but it is not his real name. His actual name is पञ्चवीर खजुम लिम्बू. He was born in the Dhankuta district of Nepal, a hilly region known for its natural beauty and cultural richness. Growing up in such an environment, surrounded by hills, rivers, and traditional Limbu culture, gave him an early connection to stories, songs, and local traditions. This foundation later shaped his poetic voice. Choosing the pen name Vismrit, which means “forgotten” in Nepali, was not accidental.
He does not chase recognition or fame. Instead, he prefers to let his poems be remembered while his name slowly fades into the background. This attitude makes him different from many writers who seek the spotlight. ” Journey Abroad and the Birth of a Poet Like many Nepalis searching for opportunities, Pancha Vismrit eventually left Nepal and moved to Malaysia. Life abroad was not easy. Living away from his family and homeland brought loneliness, cultural differences, and the daily struggles that migrant workers face. Yet instead of breaking him down, these experiences gave him inspiration. While working and living in Malaysia, he continued to write poems, ghazals, and essays. His writing became a voice for the feelings of Nepalis abroad—the longing for their villages, the festivals they missed, and the small but powerful memories of home. Many of his readers could instantly relate to his words, because they too carried the same sense of distance and nostalgia. In this way, Malaysia became not just a workplace for him, but also a literary home where his creativity blossomed. He became well-known among the Nepali diaspora, admired for his ability to capture emotions that many found hard to put into words.
Writing Style and Beliefs Pancha Vismrit’s writing is marked by simplicity and clarity. He does not try to use overly complicated language or heavy academic ideas. Instead, he prefers words that are close to everyday speech, which makes his poems feel genuine and relatable. This simplicity is what draws readers in and keeps them connected. Another important side of his literary life is his passion for translation. He believes that Nepali literature should not remain locked within its own borders. By translating works into English, he helps Nepali voices reach the global stage. For instance, his translation of The Tribesman’s Journey to Fearless introduced readers outside Nepal to the novel आदिवासी. This shows his dedication not just as a poet, but also as a bridge between cultures. Pancha Vismrit also believes in literary globalization. For him, literature should speak across cultures and languages. He often says that the world is richer when stories travel freely, and his own efforts in translation prove his commitment to this belief. Major Works Over the years, Pancha Vismrit has written and published several important works.
These include poetry collections, ghazals, translations, and even song lyrics. 60 BS). This book reflects his early voice as a poet and his growing command over imagery and emotion. 64 BS). This showed his versatility in writing ghazals, a form of lyrical poetry popular in South Asia. 5. This translation allowed a broader audience to engage with Nepali literature. 8, showing his role not only as a writer but also as a guide and supporter of other literary works. “कति झरी बादल रूझेर आएँ” – A song he wrote the lyrics for, released in June 2020. It was sung by Swaroopraj Acharya with music by DR Atu. This revealed another dimension of his creativity—lyrical songwriting. 4, combining traditional poetry with modern digital presentation. Through these works, we see his growth from a poet of simple words to a multi-talented creator involved in editing, translating, and songwriting. Upcoming Works Even today, Pancha Vismrit continues to write and explore new projects. Two of his upcoming works include: “Voice of the Himalayan Poets”, a translation piece aimed at bringing Nepali poetry into international focus.
“मैले देखेको विदेश” (The Foreign Land I Saw), a travelogue based on his experiences abroad. These upcoming books prove that his literary journey is still active and evolving. Legacy and Impact What makes Pancha Vismrit truly special is not just the number of books he has written, but the way he writes. His poems feel like conversations—direct, heartfelt, and easy to understand. They speak of missing home, carrying memories, and balancing between two worlds: the homeland and the foreign land. For many Nepalis living abroad, his words are like a mirror. They see their own struggles reflected in his poetry. For readers in Nepal, his poems provide a window into the lives of those who left in search of better opportunities. In this way, his poetry connects two worlds and keeps the bond of belonging alive. His humility also adds to his legacy. Unlike some poets who constantly seek attention, Pancha Vismrit prefers to remain in the background. He believes that the poem itself should be remembered, not necessarily the poet. This philosophy has earned him quiet respect and admiration in Nepali literary circles.
Conclusion Pancha Vismrit’s life is the story of a poet who turned distance and longing into art. Born as Panchaveer Khajum Limbu in Dhankuta, Nepal, he carried the heart of his homeland with him even when living abroad in Malaysia. Through his poems, ghazals, translations, and songs, he gave voice to the feelings of thousands who share the same experience of separation. His writing is simple but powerful, his themes are personal yet universal, and his efforts in translation show his desire to share Nepali stories with the world. Even though he calls himself “forgotten,” his poems ensure that he will be remembered for a long time. For students, readers, and lovers of literature, Pancha Vismrit stands as a reminder that poetry does not need to be complicated to be beautiful. It only needs to be honest.
|
धाने
: त्रासका फूलबारी लालटिनको मधुरो प्रकाशमा निर्जन गाउँ जहाँ भुस्याहा कुकुरहरूको एकोहोरो आवाजलाई सन्त्रस्त मनले पराजय गर्दै तर, कुनै भयानक- • कुनै अद्भुत आवाजको प्रतीक्षामा केही गाँस उठाउने ठूलो साहस बटुलिरहेछ- धाने बम, बारूदको आतङ्कबीच कुनै दुर्घटनाको पूर्वाभासले हृदयपटलमा नराम्ररी नाचिदिँदा कोइलीको गीतले पनि तर्सदै बन्द गर्नलाई खुल्ला ढोकासम्म पुग्न ठूलो साहस बटुलिरहेछ- ऊ। चारैतिर त्रासैत्रासका आँधीहुरी त्यसका बाछिटाहरू भयानक गिद्ध बनी आफ्नो झुपडीको आँखीझ्यालबाट आफूलाई नै चिथोर्नलाई छिरेर आफ्नै वरिपरि त्रासका फूलबारी उमारिरहे जसरी धाने आँखा चिम्लने र खोल्ने अभ्यासमा तल्लीन छ । सायद त्रासका फूलबारीहरू उमार्न नदिन सायद बिनात्रासका विगतहरूको पुनरागमन गराउन । |
हिजो
आज र भोलि हिजो : तिम्रो र उनको प्रथम साक्षात्कारमा टुसाएको प्रणयको सुन्दर कोपिला कति मनोहर हगि ! आज : कठै ! तिम्रो खसम राष्ट्रको पहरेदार मृत्युलाई हत्केलामा राखेर कर्तव्यपथमा हिँड्दाहिँड्दै उनको विशाल छातीमाथि बज्र प्रहार भई मृत्यु पोखियो रे नि हो ? हत्केलाबाट। समभवतः त्यसैले पो हो कि हृदयपटलमा सिञ्चित अनुराग वेदना बनी बगिरहेको तिम्रा नयनबाट । भोलि : खोला अविरल बग्दछ जसै तिम्रा नयनबाट घनघस्याझैँ उकालो जीवनपथमा लट्ठी भाँचिएर एक वृद्धा एकलै एक्लै हिँडिरहेकि छिन् भन्नेछन् लोकले। |
|
घना
जङ्गलमाझ : एउटा जीवन ननिदाउने बहानामा एउटा जीवन केवल खाली खाली कागजका पानाहरूमा कल्पनाका असङ्ख्य चित्रहरू कोरिदिन्छ। सम्भ्रान्त दिल लिएर दोबाटोमा भी बाटो कहाँ हो ? शून्यतालाई सोधिदिन्छ हो, उसलाई भ्रान्ति हुन्छ जब झुपडिको अन्तिम तला माथिबाट ऊ चन्द्रमाको मुहारसित अनुहार जुधाई मुस्कुराउन सक्दछ ताराहरूसित पिलपिलाउन सक्दछ अनि, त्यो क्षितिजसित आफूलाई दाँज्न सक्दछ आज सकस एक गेडा अन्नको ! आफ्नै जीवनसित रूष्ट बन्दै क्रोध एवम् धिक्कारका अग्निज्वालामाथि द्रवीभूत जीवन घना जङ्गलमाझ अलमलिएर स्वकीय बाटो पहिल्याउन नसक्दै परिशेष समय खर्चने मार्गको पहिचान गर्न व्यस्त छ जीवन । |
एउटा
माछो : एउटा दृष्टान्त पीडाको खोलीमा एउटा माछो ढुङ्गा र बालुवाको अन्तरकुन्तर बाट आफ्नो परिवेशलाई ठूलो साहसले बटुल्दै खै किन हो, दनदनी पिइरहन्थ्यो । उमाथिबाट अविरल बगिरहन्थे पूर्णिमा र औँसीका रातहरू ऊ ती सबको कठोर सामना गर्दै जीवन सङ्ग्राममा फेरि एउटै प्रतिज्ञा दोहोर्याइरहन्थ्यो अर्को एउटा खुड्किलो चढ्ने मात्र केही उकालो बढ्ने । केही समय अघिमात्र भीषण वर्साको भेल बग्यो आफ्नो अभीष्ट पूर्ण नहुँदै प्रबल जिजीविषा साथमै राखेर भगवानको नाम जप्दै विचरा ! त्यो माछो बग्यो त्यही भेलसँगै। जुन माछो म नै थिएँ नेपाल आमाका सन्ततीहरूमध्येको एउटा दृष्टान्त । |
|
साक्षात्कार
: तीतो स्पर्श उसले मलाई भर्खरै मात्र तीतो स्पर्श गरेर गयो अब त केवल उसका स्पर्शका डामहरू बाँकी छन् उसले मसम्म हिँडेका पाइलाहरू बाँकी छन् । रङ्गीन बिहानीका सनौला आभामा रम्ने, हाँस्ने, नाच्ने मेरा आफ्नै मान्छेहरू के अब मेरा साहित्यदर्पणमा मात्र देखिन्छन् त ? पराई र आफन्तको शाब्दिक अर्थ खोजिरहेछु शब्दकोशका पाना पल्टाउँदै । ऊ अर्थात् दुःख यो त मलाई राम्ररि नै थाहा छ किनकि उसको र मेरो सधैँ-सधैँ हुने गरेको छ असामयिक साक्षात्कार । आखिर किन होला मानवमा मानवीय भावना छैन छिः मानव संवेदनाहीन आत्माहरू। |
हृदयको
दर्पण : विचित्र चित्र मेरो सानो आँखीझ्यालबाट सधैँ-सधैँ मैले एउटै दृश्य देख्ने गरेको छु मेरै बस्तीहरूमा। एउटै दृश्य, एउटै दृष्टान्त यी विचित्र चित्र । मेरै नयनबाट सिञ्चित भई हृदयपटभित्र विचरण गर्दै खै कुन्नि ! कहाँबाट विलिन हुन्छ । तिनका शेष पाइलाहरू पनि कति बिझाउने ... ! चसक्क— चसक्क घोचिरहन्छ हृदयका कोमलतम् पानाहरूमा। सधैँ सधैँ हृदयको दर्पण : विचित्र चित्र मेरो सानो आँखीझ्यालबाट सधैँ-सधैँ मैले एउटै दृश्य देख्ने गरेको छु मेरै बस्तीहरूमा। एउटै दृश्य, एउटै दृष्टान्त यी विचित्र चित्र । मेरै नयनबाट सिञ्चित भई हृदयपटभित्र विचरण गर्दै खै कुन्नि ! कहाँबाट विलिन हुन्छ । तिनका शेष पाइलाहरू पनि कति बिझाउने ... ! चसक्क— चसक्क घोचिरहन्छ हृदयका कोमलतम् पानाहरूमा। सधैँ सधैँ |
|
दरिद्रता
: मृत्यु अनिश्चिततामा उनी मरिन् रे? हो उनी मरिन् ठूलो जिजीवीषा लिएर मरिन् आफूभित्रको मान्छेलाई बचाउन भरमग्दुर प्रयास गरिन् तैपनि मरिन् । तिनी कुन आत्मा थिइन् हँ ? जसले थुप्रै उत्कण्ठाहरूको स्वयम्ले जघन्य हत्या गरेर जीवनपथमा कसिङ्गरहरू बढाड्नु पर्ने। जसको अफ्नो मृत्यु अनिश्चिततामा सधैँ अल्झने । कुनै पनि दिवसमा आफ्नो मृत्युको पुर्जी हातमा थमाइन सक्ने । सम्भवतः तिनी दर्गम पहाडकी कुना-कन्दरामा खेल्ने एक सुन्दरी थिइन् तिनी खेतको बयेलीसँगै झुल्ने एक सहेली थिइन् तिनी नेपालको आँगननिर फुल्ने एक सयपत्री थिइन् । सुन्छु, तिनलाई सडकको निस्सासिँदो परिवेश- फुटपाथमा हुर्किएकी एक असहाय महिला सम्झे पनि हुन्छ रे । मृत्युको कारण नि? मृत्युको एउटै कारण दरिद्रता हुनसक्छ। उनी दोजिया थिइन् रे यो पनि अभिशाप भएझैँ छ । हार्दिक श्रद्धाञ्जली त्यस प्रेतात्मालाई। एक सुन्दर चञ्चल अनेक सपनाको टुक्रा एउटा अबोध तर स्वच्छ, निश्छल आत्माको आगमनको सुन्दर सपना, कल्पना, जपना त्यसको परिवेश प्रभातको सुनौलो विभाझैँ थियो। तर कठै ती सब उत्कण्ठाहरू हावाको झोक्काले कुनै वृक्षका एक-एक पातहरू चुँडाएर लगेर ती टुटे फुटे । आज, ती बोलीहरू सम्झिरहेछु म त्यो आत्मा एक आमा थिइन् निश्छल, सौम्य, सुन्दर आत्माको जीवन्त प्रतिविम्ब । |
चिन्ता : यसको
दुष्परिणाम चिन्ताको अथाह सागरलाई नाप्दै दिलको रणभूमिमा मूकदर्शक भई केवल टोलाइरहेको त्यही कवि त हुँ नि म । द्वन्द्व चलिरहेछ विचार र विचारको द्वन्द्व या सत्य र मिथ्याको द्वन्द्व । म मौन छु मजस्तै मौन चेहराहरू पनि किन मतिर नै फर्केका ? यसकारणले मौन छु कि म सिर्फ आवरण हुँ आवरण स्वयम् बोल्दछ यसर्थ म मौन छु मौन चहराहरू पनि त मेरै पर्याय हुन् नि ! सङ्ग्राममा हारजित त अवश्य नै हुन्छ कुनै एक पक्षको परन्तु, मेरो दिलको रणभूमिमा मेरा दुई गोरूको हारजीत हुन कहिल्यै जानेन यो कस्तो विडम्बना ? अन्ततोगत्वा पनि म अझै मौन छु मजस्तै चेहराहरू मौन छन् म सुनिरहेछु चिन्ताको बाँध तोडेकोमा असीम सहानुभूतिकासाथ 'अभागी' उपमाहरू। |
चार हाँगाविडम्बना : पुर्खाको पसिनाले नुहाएर महलको सानदार कक्षमा अत्तरको खुसबु लिँदै दिउँसै घ्वार्ध्वार्ती सुतिरहेको त्यो कुन जवान हो ? कवि : मौन समाजबीच अन्तर आकाङ्क्षालाई खल्तीमा राख्दै आफ्नो गाउँ आफैँ बनाऔँको नारा लिएर आफ्नै पँधेराका निम्ति बालुवा चालिरहेको मुक्तिकामी योद्धा म नै त हुँ यो देशको दरिद्र कवि । उपमा : विदेशमा कुल्ली तिमी स्वदेशमा यो उपमा किन नसुहाउने ? परिभाषा : आफ्नो बलिष्ठ अङ्गलाई छोपेर आफूलाई दरिद्र ठान्नेहरूलाई म दरिद्रताको परिभाषा सोधिरहेछु। |
बुढेसकालको टेक्ने लट्ठी छातीभित्र निराशाको चित्कार मच्चाउँदै भन्नोस् बृद्ध बा ! कसको प्रतीक्षा गरिरहनुभएको ? थाहा छ मलाई कुनै परोक्ष मनुष्यको दृश्यपान गर्ने प्रबल उत्कण्ठाको जलराशी पनि अन्तस्तलको पोखरीमा बरफझैँ जमेको छ । त्यसैले त उद्विग्न दिलबीच पटकपटक दरार परेको । जीर्ण हत्केलाले कोदालीका बिँड समात्दा कामेका गोडाको सहाराले उकाली ओह्रालीका कष्टप्रद गोरेटाहरू पार गर्दा हजुरको टेक्ने लट्ठी समाउँदै मिठो खुस भएको आश्वासनको पुष्पतिर औल्याउने वीरे अब यस लोकमा छैनन् बा ! सुन्छु- मुग्लानको कोइलाखानीमा आगो लाग्यो रे भन्छन्- त्यसैमा जलेर मर्यो रे हजुरबाको बुढेसकालको एउटै सहारा वीरे हजुर उसकै प्रतीक्षामा दिनहरू काटिरहनु भा? लाग्छ— मोटरको घुइँघुइँ ध्वनिभित्र किञ्चित आशाको प्रतिध्वनि मिश्रण भएको छ त्यही आभासले त सल्लेरीको थुम्कीबाट एकोहोरो दृश्यपान गरिरहनुभएको कुनै मोटरलाई जीर्ण मुहार लिएर । |
एउटा अभीष्ट आँखा झिम्काई अधर कँपाएर प्रणयका यी हात बढाउँदा तिम्रा ती मृगनयनी दुई लोचनले कुन लोकको दृश्यपान गरिरहेको थियो ? रङ्गीन स्वप्नको फूलबारीमा उभी प्री तिको सरोवरतिर औल्याउँदा प्रिय फूलकै काँडाले घोँचेझैँ लाग्यो । तथापि निर्जन एकान्तमा एउटा स्वर्णिम सन्जोग पारेर आफ्ना अन्तरआकाङ्क्षाको कुम्लोलाई तिम्रो दिलको ढोकाअगाडि बिसाई फुकाउने एउटै अभीष्ट छ मेरो। |
प्रेयसीसँगका केही फूलमेरो किञ्चित परिशेष समयमा लगे तिमीलाई घुमाउन सम्झनाको पुष्पले सुवासित खुसबुमय स्थानमा। सुन्छु- तिमी कुनै रोगले पीडित छौ रे आजभोलि एकान्तप्रिय भएकी छौ रे अनि मैले पढे सुनेको गीतका आधा बिम्बले नै मेरो जस्तै तिम्रो पनि हृदयको कोमल पाउमा शिर निहुराउँछन् रे । एउटा कुरा सोधौँ है तिमीलाई हिजो मात्र अनायासको साक्षात्कारमा बोलाउँदा तिमीलाई नबोलेर किन कुदेकी ? |
खोजाइ : मेरो कायरताकौतुहलपूर्ण दृष्टि लिएर तिमी फिल्महलमा आउँदा तिम्रो कटाक्षले मलाई देख्यो कि देखेन ? अपितु मैले भने आफूलाई मान्छे नै मान्छेको परिवेशलाई दृश्यपान गर्ने बहानामा तिमीलाई नै खोजिरहेको पाएँ । हठात् त्यो मोडमा तिम्रो र मेरो असामयिक भेट हुँदा मलाई नसोधेको भए हुन्थ्यो हाम्रो नाता के छ भनी किनकि त्यसबेला यी अधर काँपिरहेका थिए। जहाँ, मेरो मौनता नै तिम्रो प्रश्नको जबाफ भएको छ मौनताको अर्थ तिमी आफैँ खोज ! |
शुभकामना : त्यो प्रमोदित दिलप्रतिनिर्जन निस्तब्ध जङ्गलमाझ भावशून्य चेहरामा खै ! किन हो सुसेल्न लाग्दा सुनेँ तिम्रै विवाहको बाजा बजिरहेको । एउटा असहाय पुष्प अनावृत अनुहार लिएर गहभरि आँसु पार्दै रुँदा खै किन हो मेरै नयनबाट भेल बगेको ! अब त बाँकी यत्ति नै छ त्यो प्रमोदित दिलप्रति सुख-समृद्धि एवम् प्रगतिका शुभकामनाहरू.....। |
मेरो संस्मरणमा: स्वर्णिम पलहरूतिम्रो नयनलाई लिएर फूलको परिभाषा कसरी दिउँ म ? प्रश्न मेरो । हाम्रा हेर्ने आँखा त एउटै छैनन् र ? सुस्तरी हकार्छिन् उनी । यी सब अतीत न हुन् आहा ! ती स्वर्णीम पलहरू --- आज, हामीसित आ-आफ्ना परिभाषाहरू छन् आ-आफ्ना हेराइहरू छन् सायद परिवर्तित भएका छन् उनका सुन्दर दृष्टिकोणहरू । म त्यसै ट्वाल्ल हेरिरहेछु आफूबाट बाँडिएर जाने एक सहयात्रीलाई । |
बधाई !तिम्रो पत्रको एउटाप्रति अग्निशिखामा फालेँ अहो ! त्यो त जल्दो पो रहेछ । त्यसरी नै जल्यो होला हगि मेरो आत्मा जिन्दगीको त्यो साँघुरो मोडमा । मैले त भुलिसकें हत्या गरिसकेँ मेरो संस्मरणमा रहेका तिम्रा र मेरा प्रिय शब्दहरू । तिम्रो विवाह मण्डपझैँ रङ्गीन सपनाहरू तिम्रो सिउँदोमा सजिएको रातो सिन्दुर झैँ मेरा प्रिय अभिलाषाका बलिदानहरू अनि त्यो दिवसलाई अर्थात् त्यो साँघुरो मोड जहाँ म पराजित भएँ । अब त केवल एउटै अभीप्सा बाँचेको छ तिमीलाई अर्पण गर्ने एउटै शब्द बधाई आश्वासनको फूलबारीमा मिलाएर काँडामाथि हिँडाउनेलाई समुद्रको बाहिरी सतहमा खेलाएर पौडी गहिराइमा डुबाउनेलाई। |
आफ्नै दृष्टिकोण र सिद्धान्त लिएर .अन्धकार थियो त्यहाँ चुक पोखिएझैँ गोरे टर्चलाइट बालेर आयो र भन्यो आहा, कति उज्यालो ! म देखि सुनिरहेछ मेरा बस्तीका हजारौं गोरेहरू यसै भन्ने गर्छन् । ती हिसाबको कुन सूत्र प्रयेग गरेर बोलिरहेछन् म बुझ्न सक्दिनँ । भद्रसिं त भन्छन् म देखिरहेछु तिनका पाइलाहरू कति गहिरोगरि भासिएका छन् हँ ? अन्धकार खाल्डाहरूमा । म सम्झन्छु उनका र मेरा दृष्टि फरक रहेनछन् हो, जगतलाई नियाल्ने आँखा प्रिय रहेनछन् त्यसैले त हामी शिक्षित कहलिएका म छाती फुलाउँछु । आखिर खल्तीमा जीवन जिउ आफ्नै खाले दृष्टिकोण र सिद्धान्तहरू राखेर बाँचेका त हौँ नि हामी मानव ! |
अकिञ्चनको सुषुप्त आत्माबाटस्वकीय अभीष्टलाई तिलाञ्जलि दिएर एउटा स्वर्णिम दिवसको `पुनरागतमा कवि ! तिमीले कुन चरीको कविता सुनायौ ? हठात् तिम्रा कविताबिम्बले अक्षरशः मेरो दिलको स्पन्दनमा थप बल प्रवाहित गर्दा कवि ! तिमी कुन चरीको अभ्यर्चनामा नतमस्तक थियौ ? दुरूह तिम्रा शब्द-प्रतीकले मेरो सानो झुपडी र मेरी बूढी आमाको टीठलाग्दो मुहारलाई आएर काँधमा बोकेझैँ लाग्यो । तिम्रा जीवन्त लेखनीमा म सम्झन्छु उनका र मेरा दृष्टि फरक रहेनछन् हो, जगतलाई नियाल्ने आँखा प्रिय रहेनछन् त्यसैले त हामी शिक्षित कहलिएका म छाती फुलाउँछु । आखिर खल्तीमा जीवन जिउ आफ्नै खाले दृष्टिकोण र सिद्धान्तहरू राखेर बाँचेका त हौँ नि हामी मानव |
अकिञ्चनको सुषुप्त आत्माबाटस्वकीय अभीष्टलाई तिलाञ्जलि दिएर एउटा स्वर्णिम दिवसको `पुनरागतमा कवि ! तिमीले कुन चरीको कविता सुनायौ ? हठात् तिम्रा कविताबिम्बले अक्षरशः मेरो दिलको स्पन्दनमा थप बल प्रवाहित गर्दा कवि ! तिमी कुन चरीको अभ्यर्चनामा नतमस्तक थियौ ? दुरूह तिम्रा शब्द-प्रतीकले मेरो सानो झुपडी र मेरी बूढी आमाको टीठलाग्दो मुहारलाई आएर काँधमा बोकेझैँ लाग्यो । तिम्रा जीवन्त लेखनीमा मेरा अनुभव र अनुभूतिहरू बोलेझैँ लाग्यो । तिम्रो समयको परिशिष्टमा मसित मेरै आँगनीमा हुने गरेका साक्षात्कारहरू अनि मेरा बिम्ब एवम् प्रतीकहरू तिम्रो शब्दखेतीमा रोपिँदा आहा ! कति सुन्दर साधुवाद छ कवि ! लाख लाख यो अकिञ्चनको सुषुप्ति आत्माबाट । |
जीवन, आँसु र कवितातिमीले देखेर पनि नदेखेको आकाशमाथि हो ! तिमीले नचिताएको परिवेशमाथि म एउटा, सिर्फ एउटा कविता कोर्छु । मुटु- सम्झँदैमा दुख्छ आँसु- सम्झँदैमा झर्छ हाँसो- सम्झँदैमा दुर भाग्छ । यस्तै यस्तै, यस्तै यस्तै. --- विशाल आकाशको छहारीमुनि कालो बादलको कोक्रोभित्र भित्रभित्रै जलिरहेछ/सल्किरहेछ जीवन देखेर उसलाई म सिर्फ एउटा कविता कोर्छु । बोलिरहेका छन् उनका जलन अनि सल्काइहरू- म, म हिँड्ने मार्गहरू खन्दैछु म, मेरा मार्गका ढिस्काहरू तोड्दैछु गोरेटाहरू बनाउँदै म, म हिँड्ने विशाल मार्गहरू बनाउँदैछु । यता म, म उनकै काल्पनिक विशाल जीवनमार्गहरूबीच कोर्दैछु बसेर सिर्फ एउटा कविता हेर्दै- रहरले साटिएका आँसुहरू हेर्दै- सपनाले साटिएका बेखुसीहरू हेर्दै- पसिनाले साटिएका बचाइहरू । |
आस्थाविहीन जीवन आस्था मलाई खोज्दछ सहानुभूति म खोज्दछु । - बाटो घुमाउरो छ - बाटो लामो छ - बाटो साँघुरो छ । म प्रवृत्त छैन । अथवा म, मौन छु म, मौनतामा संवेदना चाहिरहेछु आस्था दुर छ । उफ् ... यी अनुहार नपरेका बाटाहरू ! जीवन सङ्ग्राममा ... व्यथित छु । सहानुभूतिका पुष्पगुच्छाले मेरा गला भरि मेरो 'मुख, नाक क्रमशः आँखा टालिए अब म अन्धो भएँ। अब यी मूर्त बाटाहरूलाई पनि केवल अनुभव गर्न सक्तछु अमूर्त जसरी । त्यसैले त म यो मन्दिर धर्मशालाको लट्ठी टेकेर भिक्षा मागिरहेछु जीवनको । |
चन्द्रमातिर
उन्मुख पाइलाहरू तिमी चन्द्रमा म, मानव-प्रीतिको ज्वारभाटा । दुनियाँ रङ्गीन छ । सपना दुरूह छ, सायद । अझ सुन्दैछु टाढा-टाढाबाट कसैले सङ्गीत भरेको । म प्रायः रोमाञ्चित हुन्छु उठ्छु चुम्न तिमीलाई । तर पछारिन्छु छताछुल्ल हुन्छु टुक्रिन्छु र पनि किन थाक्दिनँ म ! तिमीले मलाई प्रेमोपहार सुनौलो रश्मी अर्पित गर्यो तर म त सक्दिनँ/सकिरहेको छैन प्रेमोपहार फर्काउन तर 'प्रयास' मेरो उपहार तिमी यही सम्झ । हामी बीचको विशाल खाडल मेरो नाघ्ने 'असमर्थता’ तिमी यही सम्झ । म प्रयासरत छु असमर्थतालाई बेवास्ता गरेर । म कल्पिरहेछु त्यो स्वर्णिम मिलनको रात- तिमी सुन्नेछौ मावन साँढेझैँ डुक्रिएको देख्नेछौ असहाय बाच्छो मिच्चिएर रगतको भेल बगेको अनि देख्नेछौ मान्छे यसैलाई शिर निहुराएर प्रणाम गरेको । शङ्का लाग्छ, त्यसैले पो हो कि तिमीसम्म पुग्न नसकेको । |
मेरो वर्तमानजीवन सङ्ग्रामबाट अभिभूत योद्धाहरू मेरो छातीको चौतारोमा कति आए थाहा छैन ... सुस्ताउन । अनि सम्भ्रान्त यात्रीहरू सोध्नलाई जीवन-पथहरू। हर्षित अधरहरू पनि त आए अन्तरका वैशालु पुष्प बिसाउन । यस्तै यस्तै, थुप्रै थुप्रै कति आए ... अनगन्ती ती टेक्दै मेरा पाउमाथि-माथि ... । आज म, भत्किएको छु ... भताभुङ्ग/छताछुल्ल त्यसैले त तिरस्कृत छु हिजो सबै मलाई चोक भन्थे अज म चोक मसानघाटमा रूपान्तरित भएको छु । |
विष्फोटित रहर / सपनाहरू ...सुनौलो क्षितिजलाई गन्तव्य बनाएर एउटा जहाजले प्रस्थान गर्यो एउटा सकसप्रद विन्दुबाट जहाँ कैयौँ रहरहरू फक्रिएका थिए जहाँ कैयौँ सपनाहरू मुस्कुराएका थिए त्यो अनायास शून्यतामा अर्थात्, पुग्न नपाउँदै गन्तव्यमा बादलका टुक्रामा ठोक्किएर भयानक आवाजसँगै त्यो विष्फोट भयो 'ड्याम्म' । सुन्छु यसरी नै उड्ने र विष्फोट हुने गर्छन् रे रहरका जहाजहरू, सपनाका जहाजहरू अनि, त्यसका हर अङ्ग-प्रत्यङ्गहरू कति आँसु बनी खस्छन् रे झुपडीमा कति रोदन बनी विचरित हुन्छन् रे संवेदनापूर्णमानव मुटुहरूमा दरिद्रका । लामो समयको अन्तरालपश्चात् आज ती विष्फोटनका अवशेषहरू कतै झल्याँस्स स्मृतिमा नाचे अतीत दुख्छ रे भन्छिन् मेरी बूढीआमा स्मृतिको एल्बम पल्टाएपछि पो थाहा भयो आज मलाई त्यो जहाज हाम्रै थियो दरिद्रताको एउटै हाम्रो नासो । |
लासको पत्र जीवनलाईनिर्जन, एकान्त जहाँ, शून्यतामा एक्लै वहकिरहँदाको बखत एकहुल नवयौवनाहरू आएर गरे केवल दुई शब्दको अनुरोध- "एउटा पत्र ... !" "पत्र ? ... कसलाई पत्र ?" "लासको पत्र जीवनलाई !" "लास ? जीवन ??" "के अब लासहरूले पनि बोल्न थाले ?" "लास बोल्छ।" "हो ! लास जरूर बोल्छ जबसमम पुर्याइँदैन घाटमा चढाइँदैन चितामा अनि जलाइँदैन त्यसलाई।” म, चुपचाप एकछिन् घोरिएँ अनि लेख्न थालेँ एकाएक लासका प्रेमपत्र जीवनहरूलाई मृतात्माका अन्तिम पत्र जीवन्त आत्माहरूलाई । |
आस्थाको स्तम्भडोकोभरि 'पढ्न जाऔँ' को नारा बोकेर कचियाको बिँड समाउँदै एक अबोध कोपिला लाग्यो पातलतिर अनि फयि घाँससित विनिमय गरेर आफ्नो नारालाई । आफ्नो कचियालाई अभावको दलिनमा राख्यो । आफ्नो डोकोलाई आस्थाको स्तम्भमा अड्यायो । र आफ्नो असहाय बातर्फ फर्केर भन्यो- "डोकोभरि घाँस लिएर आएँ बा !" बा मुसुक्क हाँसे र औँल्याएतर्फ हेरे तर अचम्म ! त्यहाँ घाँस थिएन थियो त केवल त्यही नारा लेखिएको कागजको एक थुप्रो । दुवै निराश देखिए । दुवै विह्वल देखिए । अब औँल्याए बाले उही आस्थाको स्तम्भतर्फ। मुसुक्क मुस्कुराएर दुवै आफ्नो झुपडीको द्वार प्रवेश गरे । हेर्दाहेर्दै ... हेर्दाहेर्दै ती दुईको प्रवेशसँगै त्यो स्तम्भ ढलमलायो अनि सुस्तरी त्यो ढल्यो। सँगै डोको ढल्यो । फेरि पोखिए अभाव एवम् निराशामिश्रित भावनाहरूको थुप्रो अनि एक थुप्रो अभिव्यक्तिहरूको । |
निरीह बगरएउटी नदी कहिले शान्त चालमा त कहिले रूष्ट चालमा ... आहा ! कस्तरी बगेकी निरीह बगरमाथि-माथि । विह्वल बगर अभिभूत गर अभिशप्तौँ तर शान्त बगर आफ्नो जिन्दगीमाथि अनुशीलन गरिरहेझैँ मौनतामा नदीको यन्त्रणा सहिरहेछ । उसलाई चाहिँदैन मानवाकाङ्क्षाका वसन्तहरू तिमी कसरी दाँज्दैछौ हँ ? बगरसित आफूलाई। |
एउटा अपूर्ण अभिलाषाचुक पोखिएको छ चारैतिर सन्नाटा ! टोलबस्तीहरू स्पप्निल लोकमा रमाइरहेका यो समय यस्तै हो। तर अपवाद एउटा दियो बदलिरहेको देखिन्छ सायद, त्यो निदाउन सकेन सायद, त्यो निभ्न पनि सकेन । त्योजस्तै दियोहरूले ननिदाउन बिर्सेछन् आज त्योजस्तै निष्पट अन्धकारमा नबलिरहन बिर्सेछन् आज । सलाईका काँटीजस्तै छन् दियोहरू अनि नयाँ आविष्कारबाट बनेका आधुनिक यन्त्रजस्तै छन् दियोहरू त्यस्तै लाग्छ– आज त्यसलाई (जो बलिरहेको छ) कसैले सलाईका काँटीजसरी बारूदमा रगड्न बिर्सेको हुनुपर्छ । कसैले यन्त्रझैँ चलाउन बिर्सेको हुनुपर्छ अनि कसैले बाल्न बिर्सेको हुनुपर्छ । त्यसैले त ऊ जागा छ- हत्केलाबाट आधा जीवन पोखाउँदै कति विडम्बित छ जिन्दगी कति अभिभूत कति द्रवीभूत यस्तै यस्तै, खै कस्तो कस्तो जिन्दगी ! ऊ मौन विद्रोहमा केही कदम अघि बढ्छ ठेस लागेझैँ ऊ टक्क अडिन्छ अनि मुरमुरिँदै अर्को क्षितिज ताक्छ । त्यो कहिल्यै हुँदैन जो सधैँ चाहिरहेको हुन्छ उसले- सधैँ अपूर्ण अभीष्ट- जीवनको पटाक्षेप । |
|
म गुइँठे धर्ती मुस्कुराएकीछिन् वैंशालु पुष्पहरू सौन्दर्याग्नीमा जलिरहेछन् तर मलाई यी सब व्यङ्ग्यझैँ लाग्छ अनि शङ्का लाग्छ— पवनको वैंशालु झोक्काले मेरो जीर्ण छानो उडाउने त हैन ? २, धर्ती भर्खरै मात्र स्नानघरबाट निस्के धपक्क बलेकीछिन् तर तुरून्त शरीरमाथि सेतो पर्दाले ढाकिन्छ तुरून्त उघारिन्छ कति परिवर्तनशील छ समय ! म आफ्नो छानो हेर्छु र भुइँ छाम्छु अहँ, फरक पाउँदिनँ म मेरो भुइँ र आँगनमा । ३, गाउँ बस्तीहरू घरभरिभरि जीवन हुल्दैछन् तर म भने हुलिसकेको जीवनको दृश्यपान गर्छु र क्रन्दनको लामो उच्छवास तान्छु ... छाड्छु ४, सबै चाड आयो भन्छन् सबै हर्षित छन् तर खै ? मेरो आँगनमा केवल शून्यता छ । धर्तीको आर्द्रताबाट जोगिन दूरदर्शी मानवात्माहरू न्यानो-न्यानो सिरकसित मीत लाउँदैछन् तर दूरदर्शीता हराएको म गुइँठे केवल मूकदर्शक छु । सबै–सबैले रोपिरहेका छन् जीवनहरू माटोमा कति हर्षित छन् ती ! हरेक बारीका डिल-डिलमा बलिया-बलिया आस्थाका स्तम्भहरू हाँसेका छन् म विवशताको भारी बोकेर उक्लिँदैछु उकालो, केही बीज पैंचो लिन आफ्नो पनि जीवन रोप्नलाई भविष्य रोप्नलाई म गुइँठे । |
कविता अनि मान्छेहरू कविता मान्छेजस्तै छन् अनि कविताजस्तै छन् मान्छेहरू ! एकथरी मान्छेहरू लागिरहेछन् कतै उन्मुक्तिका लागि समिधा बालेर । अनि एकथरी मान्छेहरू हेरिरहेका छन् धनको धुवाँलाई दुर्बिनबाट अनि कोरिरहेका छन् योजनाका डाटाहरू फाइलभित्र तर कुशब्दहरूले तर अपवित्र अक्षरहरूले । क्षितिजको धेरै नजिक जहाँ, पाखापखेरो अनि पधेरोहरूमा माटाम्मे भएर कसैका रहरहरूले जीवनाहुती दिएर चीरनिद्रामा छन् अनि यो पनि देखिन्छ- कोही टाढाबाट ती मुर्दाहरूको दृश्यपानबाट तृप्त भएर डकार्दै हिँडिरहेको। कविताम्मे मुहारहरू भुइँभरिभिर पोखिइन्छन् जुन हामी प रोमाञ्चित भइरहेका हुन्छौँ । मान्छेमा अनुदित हामी मान्छेहरू किन बोल्दैनौँ हँ मान्छेजस्तो ? एउटा दुःखान्त इतिहासलाई बिर्सिएर जबकि कविताहरू स्वयम् मान्छेजस्तै बोलिरहेका छन् भने । नपत्याए सुनेहुन्छ— कविताहरू सडकभरिभरि/फुटपाथभरिभरि कुनाकन्दराभरिभरि/पाखाभरिभरि जीवनको गीतमा बोलिरहेका अनि, जीवनको सार सोधिरहेका छन् । त्यसैले त कविता मान्छेजस्तै छन् अनि कविताजस्तै छन् मान्छेहरू। |
रगतसित जीवन साट्नेहरू बोक्रो राखेर चुल्होमा सार पैंचो खोज्न हिँडेकी माइली भुल्के पानीको तेलले साग उमालेर बसेकी ओखरबोटेनी कान्छी आउँदैछन् रे माइला र कान्छाहरू नाँके भित्ताको पहाड फोरेर । माइली ! क्रुद्ध भए तिमीदेखि तिम्रो खसम आफ्नो उद्वेलित अनुरागको खोलीतिर औँल्याउनू ! गुलावमा अनुवाद भएर अधरपान गराउनू ! ओखरबोटेनी कान्छी असन्तुष्टिमा आफ्नो खसमको प्रीतिको गजबार खोलेर हिउँदका दुई थुङ्गा फूललाई देखाउनू ! आफ्नो आँगनको नापो सुनाउनू ! तर..... तर माइली र कान्छीहरू आफ्नो धरातल अनि सिन्दुरको आँगनीलाई थुकेर भगवानलाई कहिल्यै नदोस्नू ! भाग्यलाई कहिल्यै दोष नदिनू ! |
शुभकामनामेरो आँगनमा उज्यालोले टेक्नु अघि मुहारमा एक रोमाञ्चक आभा चम्काउँदै मनोहर आभूषणको सौन्दर्य पस्कँदै कोमल स्पर्शकासाथ आफूलाई सम्हाल्न अनुरोध गर्दै खबरकागजमा बेरिएको एक बिटो शुभकामना सन्देश मेरो सामीप्यमा उभिएको हुन्छ हरेक स्वर्णिम दिवसहरूमा ... । शुभकामनाको हृदय त्यसको पनि हृदय मलाई थाहा हुँदैन कस्ता शब्दहरू दौडिरहेका छन् ? सम्भवतः कुटिल शब्द संरचना बगिरहेको हुनसक्छ सुन्दर सौम्य शब्दझरना झरिरहेको हुनसक्छ थाहा हुँदैन मलाई तर यस्तै यस्तै हुनसक्छ । अफसो टपक्क टिप्नु, चुम्नु अनि क्रमशः छातीमा टाँस्नुछ आफ्नो आँगनमा उज्यालो बसाउनका लागि । अनि प्रतीक्षा गर्नु नै छ उही खबरकागजमा बेरिएको वा त्यस्तै शुभकामना बिटाहरूको अब अर्को स्वर्णिम दिवसका लागि पनि। |
यन्त्रणाप्रीतिको मधुमासमा असामयिक खडेरीको पुनरागत । क्षतविक्षत त्यही वसन्त लिएर पलपल मलाई नचिहाउनू ! हाम्रो जून रूँदै ओझेल भइसकेको छ हाम्रो संसार बादलले लुकाइसकेको छ म बगरमा सुस्ताइरहेको छु हामीमाझ रगताम्य नदी बगिरहेको छ । एउटा दग्ध जिन्दगी हिँडिरहेको मार्गमा किनारामा बस गिज्याने/जिस्काउने यन्त्रणा अब मलाई नदिनू ! |
अतृप्तिसुनसान, चकमन्न, निस्तब्धता .... तर टाढा-टाढाबाट सुनिन्छ एकोहोरो भुकाइ कुकुरहरूको । म सुस्तरी बाहिर निस्कन्छु खुर्पे जून मलाई नै सहानुभूतिपूर्ण नजरले एकटकले हेरिरहेको हुन्छ। म त्यसलाई पिउँछु र तिर्खा मेट्छु ताराहरूको अक्षता जम्मा पारेर भोक मेटाउँछु । अनि भित्र पस्छु मेरी सखी अबोध बालकलाई काखी च्यापेर ढोँगी निद्रामा मस्त हुन्छिन् ... यसैगरि म पटक पटक तरूनी रातहरूलाई चियाउँछु पटकपटक तृप्तिका लागि धाउँछु । मेरा द्रवीभूत अन्तस्करणमा एउटा विद्रोहको जन्म हुन्छ तर त्यो त्यसै मर्छ त्यो मुर्दा बन्छ । हठात् प्रथम भालेको डाक सुनिन्छ अनि म कम्मलभित्र गुटमुटिन्छु निद्रादेवीको आमन्त्रण गर्दै ... । |
आकर्षणतिम्रा स्पर्शका डामहरूलाई एउटा कलशको निर्मल पानीमा कैद गरेको छु । एकदिन ... सदाझैँ सुस्तरी चिहाएँ पानीभित्र ती डामहरू झरना बनेर छङछङगिइरहेथे खोला बनेर सुसाइरहेथे कतै कलश हल्लिन्छ कि भनेर हेरेँ कल्पनाले तर धन्न त्यो कलश निश्चल थियो । आँखा चिम्लिएर नहेर्न खोज्दा तिम्रै नाम पो फुत्किन खोज्दोरहेछ अधरबाट एउटा अनौठो आकर्षणको । |
सुवासफूलको वाहन चढेर सगरमाथा आरोहण गर्न बसेकी प्रेयसीलाई मेरो हार्दिक आमन्त्रण ! - म अर्थहीन भएँ । - म कुरूप भएँ । - म निस्सार भएँ। तिमी ममा मिल्न आऊ ! ममा आभूषण बनेर आऊ ! तिमी नआउञ्जेल केवल बाँस हुँ तिमी आउँथ्यौ त म पनि फूल हुनेथिएँ । |
ज्ञानबहादुर : छरूवाबगरमादरिद्रताका पाइला छाम्दै निर्मल सौम्य मुखाकृतिले आफ्नो झुपडी रङ्गीन बनाउँदै ! तिमी ज्ञानबहादुर फेरि कतिबेला झर्यौ हँ ? छरूवा बगरमा । अन्तर्मन मलाई साउती गर्दैछ- तिम्रा पाइला बालुवाले पोल्छ रे तिम्रो शिरमा नाम्लोको डोब चर्कन्छ रे । पुछ्दापुछ्दा... पुछ्दापुछ्दा रक्तिम भयो रे पसिनाले अनुहार ! घाम डुब्नलाई केवल एक जुवा बाँकी छ क्षितिजमा भयो ज्ञानबहादुर ! आऊ सुस्ताऊ चौतारोमा एक झोका हावा तिमीलाई नै पर्खिरहेछ शीतलता प्रदान गर्न । तर ज्ञानबहादुर ढोंगी नृत्य ननाच ! खोक्रो धृष्टता नगर ! भो पर्दैन । भो पर्दैन भरै मलाई सुनाउन |
श्रान्त तिम्रो आत्माले हिँड्ने अभ्यास गर्दागर्दैतिमीलाई बीचबाटैमा भोकले
बलात्कार गरेको । हिँड्दाहिँड्दै
चौतारोमा पुग्न नपाउँदै तिमीलाई तिर्खाधारी
वाणले तिम्रो
घाँटी छेदन गरेको अनि ढलेर
साहस पोखिएको । स्वाभिमान
उछिट्टिएर केही
परबाट जिज्याएको । यी सब मेरो अन्तरको
दुर्बिनबाट दृश्यपान
गरिरहेको छु पहाड बनेर
। |